Wat betekent Prinsjesdag 2021 voor de zorg en het sociaal domein? Het demissionair kabinet reserveert vele miljarden - onder meer voor de Jeugdzorg - en blijft de financiering van verschillende lopende programma’s in stand houden (denk aan ‘Geweld Hoort Nergens Thuis’ en ‘Kansrijke Start’). Maar biedt de regering ook structurele oplossingen? En wat wordt er wel en juist niet genoemd in de Miljoenennota? Wouter Poels en Niels Uenk reageren.
“Het toekomstbestendig houden van de Nederlandse zorgkosten vraagt niet alleen om extra geld, maar vooral om scherpe keuzes.”
Het Rijk legt in de Miljoenennota een sterk accent op de het toekomstbestendig maken van de Nederlandse zorg. Een belangrijk onderdeel daarvan is de zwaar bevochten 1.3 miljard voor de jeugdzorg die in 2022 eenmalig op de eerder toegezegde 300 miljoen wordt uitgekeerd. De middelen moeten worden aangewend om structurele financiële tekorten op te lossen. Het is een goede zaak dat er extra middelen komen om de zorg toegankelijk en betaalbaar te houden. Het nadeel van deze incidentele middelen is dat een fors deel hiervan tijdelijk is.
Dagelijks zie ik gemeenten moeite hebben om de gezamenlijk gecreëerde productieprikkels van zorgaanbieders om te buigen en samen te zorgen voor goede en adequate zorg. Als reactie op de toenemende zorgkosten hebben veel gemeenten versoberingen doorgevoerd die verder gingen dan het sociaal domein, zoals het sluiten van zwembaden en bibliotheken. Het idee achter deze aanvullende middelen is dat gemeenten deze niet aanwenden om het huidige tekort te dichten maar deze zijn bedoeld om samen met verschillende partijen het stelsel te herstellen.
Ik zie dat veel gemeenten vasthouden aan principes en keuzes die zijn opgesteld voorafgaand aan de decentralisaties in 2015. Zo komen in veel beleidsplannen nog steeds holle termen voor als één gezin één plan terwijl hier in de praktijk niets van blijkt. Wat mij betreft begint het herstellen van het stelsel met het maken van scherpe keuzes en dat vraagt om best een beetje lef. De aanvullende middelen maken investeringen mogelijk in bijvoorbeeld domeinoverstijgende datasturing, in preventie en in toegankelijkere vormen van ondersteuning en het nodigt uit om tot domeinoverstijgende initiatieven te komen. Er kan gebouwd worden in plaats van versoberd. Ik gun gemeenten bij het herstellen van het stelsel vooral de aansluiting bij de dagelijkse praktijk en het gesprek met inwoners en hulpverleners. Laten we de extra middelen gebruiken om op een menselijke manier, gezamenlijk de afhankelijkheid van zorg te beperken. Juist nu.
"De Miljoenennota echoot één van de belangrijkste conclusies van het WWR-rapport Kiezen voor houdbare zorg dat vorige week verscheen: er moeten scherpere keuzes gemaakt worden."
Bij het doornemen van de Miljoenennota 2022 vallen drie zaken me op. Allereerst de nadruk op de financiële onhoudbaarheid van het brede zorgstelsel in Nederland. Nederland geeft in 2022 naar verwachting 93 miljard uit aan zorg. Alleen sociale zekerheid is als uitgavecategorie groter (94,6 miljard) – maar waar deze uitgaven dalen, stijgen de uitgaven in de zorg nog elk jaar harder dan het bbp. De vergrijzing speelt hier een cruciale rol: de groep 65-plussers (verantwoordelijk voor de meeste zorgvraag) stijgt, en het aandeel 65-minners die de kosten moeten opbrengen neemt af. De Miljoenennota echoot één van de belangrijkste conclusies van het WWR-rapport Kiezen voor houdbare zorg dat vorige week verscheen: er moeten scherpere keuzes gemaakt worden. Anders verdubbelen de zorguitgaven tussen nu en 2040, en om aan de zorgvraag te kunnen voldoen moet dan één op de vier mensen in de zorg werken (in 2017 was dat één op de zeven).
De Miljoenennota benoemt een aantal richtingen om de uitgaven te beperken. De meeste aandacht gaat naar het verbeteren van de doelmatigheid van zorg. Specifiek voor de curatieve zorg benoemt de miljoenennota bijvoorbeeld het introduceren van de juiste prikkels: uitkomstafspraken en gedeelde besparingen (shared savings). Zorginkoop moet dan in het teken staan van langere contracten, het contracteren van uitkomsten in plaats van handelingen en verrichtingen, en nog verder gaande nieuwe financieringsvormen zoals populatiebekostiging. Interessant genoeg hebben gemeenten in afgelopen jaren juist massaal met dergelijke inkoopmethodiek gepoogd om grip te krijgen op de zorguitgaven in het sociaal domein. Hopelijk leiden deze ervaringen tot inzichten waar het bredere zorgstelsel zijn voordeel mee kan doen.
Een tweede punt dat opvalt is hoe weinig de Miljoenennota ingaat op het gemeentelijke zorgdomein. Van de 83 pagina’s hoofdtekst is er welgeteld één alinea over het gemeentelijk sociaal domein. Die alinea gaat over de ‘benodigde hervorming van het jeugdstelsel’ voor de houdbaarheid van de gemeentefinanciën. Hierin benoemt de nota de 1,3 miljard die de regering in 2022 eenmalig extra vrijmaakt voor jeugdzorg (dit was in juni al besloten) – en verder refereert de nota aan de hervormingsagenda. Over ‘noodzakelijke aanpassingen aan het jeugdstelsel’ (nb. die mogelijk uit die hervormingsagenda volgen) moet een volgend kabinet zich buigen. De Wmo komt zelfs in de gehele nota niet voor.
Het derde dat mij opvalt komt voort uit de eerdere twee punten. Als het gaat over de financiële houdbaarheid van het zorgstelsel en specifiek het gemeentelijk domein, is er mijns inziens één maatregel in de categorie ‘laaghangend fruit’. Dan heb ik het over het terugdraaien van het abonnementstarief voor de eigen bijdrage in de Wmo. Inmiddels is diverse keren overtuigend aangetoond dat deze maatregel een aanzuigende werking heeft gehad op zorggebruik, en dan vooral onder het financieel draagkrachtige deel van de bevolking. Natuurlijk is begrijpelijk dat een demissionair kabinet het terugdraaien van deze maatregel controversieel verklaart (en passant gezichtsverlies voorkomend). Maar als ik het toekomstige kabinet één voorstel mag doen voor ‘scherpe keuzes’, dan staat deze bovenaan mijn lijstje.
