Door een stijgende zorgvraag door vergrijzing en toenemende personeelstekorten rust er een steeds zwaardere verantwoordelijkheid op iedereen die zorg verleent. Voor betaalde krachten, vrijwilligers en naasten is daarom een fundamentele omslag nodig in de organisatie van de zorg. De Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) pleit voor een andere verdeling van verantwoordelijkheden in het vandaag gepubliceerde advies ‘Anders leven en zorgen’.
Steeds meer dringt het besef door: we kunnen door de toenemende zorgvraag de verantwoordelijkheid voor de zorg niet langer alleen bij beroepskrachten leggen, niet langer kunnen hulpvragen louter door beroepskrachten worden beantwoord. In de verpleging en verzorging is het personeelstekort over 10 jaar bijna verdrievoudigd, terwijl de druk op de langdurige zorg nu al enorm groot is. Daarom is het volgens de Raad aan beroepskrachten, naasten en vrijwilligers om met elkaar te kijken wie het beste wat kan doen en hoe een ieder de ander daarin kan bijstaan. Ofwel: met elkaar een zorgteam vormen en als gelijkwaardige partners samenwerken. Want niet voor elke hulpvraag is een beroepskracht nodig. Dit vergt scherpe politieke keuzes en commitment op alle niveaus anders blijven kwetsbare mensen verstoken van hulp of moeten verdergaande maatregelen genomen worden.
Het onderscheid tussen beroepsmatige en niet-beroepsmatige zorg is niet zwart-wit meer. De afgelopen jaren zijn n innovatieve mengvormen van zorg ontstaan. De ene zorgvorm is wat meer, de ander wat minder betaald. Voor de ene vorm heb je een vakopleiding nodig, voor de andere vooral kennis van wat de hulpvrager drijft en levenslust geeft. Nieuwe vormen zijn bijvoorbeeld zorg verleend door ervaringsdeskundigen, gezellen of mantelzorgers in loondienst. Het zijn incidentele initiatieven die een structurele inbedding in de praktijk verdienen. Voor een toekomstbestendige zorg is het nodig om deze verschillende zorgvormen ruimte te geven. Voorwaarde is wel dat dat, voor zover het om particuliere initiatieven gaat, medewerkers een goede sociale bescherming krijgen. Voor mensen die niet in staat zijn particuliere diensten te betalen, dienen er collectieve voorzieningen beschikbaar te blijven. Dat voorkomt dat tegenstellingen in de samenleving, bijvoorbeeld tussen mannen en vrouwen of tussen rijk en arm niet onacceptabel vergroot worden.
Om hulpbehoevende mensen bij grote personeelsschaarste zoveel mogelijk te kunnen blijven helpen, is een samenwerking tussen alle verleners van (semi-)formele en -informele zorg essentieel. Deze samenwerking kan niet langer vrijblijvend zijn voor zorgorganisaties; het is nodig dat zij de waarde van naasten en vrijwilligers meer erkennen en betrekken bij het dagelijkse zorgproces. Zij zullen voorwaarden moeten creëren waaronder beroepskrachten van meet af aan een verbintenis met het netwerk van de hulpvrager aangaan, niet alleen met de zorgvrager. Dat betekent dat we het netwerk en de hulpvrager direct zeggenschap geven bij het opstellen van het zorgplan en verantwoordelijkheid geven voor de naleving ervan. Het vergt dus ook van beroepskrachten meer bereidheid om samen te werken met het netwerk van hulpvragers.
Goed teamwerk zal op alle niveaus moeten worden vereist en geborgd. Het vergt bijvoorbeeld financiële prikkels. De overheid zal daarmee de samenwerking moeten faciliteren en het zorgen voor iedereen makkelijker moeten maken. Om anders te kunnen leven en zorgen. Door de tijd te betalen die formele en informele zorgverleners voor afstemming nodig hebben. Door meer laagdrempelige respijtzorg, wijkbudgetten en ruimer verlof te regelen. Ook is een versobering van regelgeving, verantwoording en toezicht nodig. Dat kan onder meer door kwaliteitskaders te vereenvoudigen, de basiskwaliteit vast te leggen en de uitvoering aan de afzonderlijke zorgorganisaties toe te vertrouwen.
Als bovenstaande niet (snel genoeg) lukt, zijn verdergaande maatregelen onvermijdelijk. Denk aan acceptatie van de kwantitatieve vermindering van professionele kwaliteit van de zorg, grootschalig arbeidskrachten uit het buitenland werven en invoering van een zorg- of maatschappelijke dienstplicht om aan de groeiende hulpvraag tegemoet te kunnen komen.
