In de Volkskrant van 25 oktober jl. stond een verdrietig verhaal over een jong meisje dat misbruikt werd om haar verslaving te kunnen betalen. De kop is enigszins misleidend: ‘het ontspoorde leven van Sandra buiten de gesloten jeugdzorg’. Net of Sandra daar niet ontspoort (liet ook het eind van het artikel zien) en wel veilig is. Nog ingewikkelder is het voornemen van staatssecretaris Karremans om overal in de residentiele zorg kinderen op te kunnen sluiten.
We hebben kennelijk een kort geheugen als het gaat om de rapporten van Jason (Zikos) en Woodbrokers. De staatssecretaris Jeugd, Preventie en Sport (Karremans) schreef recentelijk in een brief aan de Tweede Kamer dat hij van voornemens was om vrijheidsbeperkende maatregelen in de hele residentiele jeugdzorg wilde toestaan2. Maar regels en beperkingen in een pedagogisch kader kunnen allang, zo laat het recente proefschrift van Sussanne Hofte zien3. Fixeren (vastpakken) en opsluiten is iets anders. Straks hebben we overal in Nederland minigevangenissen met separeerruimtes zoals Zikossen en Woodbrokers in weerwil van al het wetenschappelijk bewijs.
Sandra woonde in een kleinschalige voorziening van Parlan voor jongeren die niet meer thuis kunnen wonen en daar liep het niet goed af . Daar kon ze volgens het artikel de vrijheid niet aan. Vervolgens werd ze overgebracht naar een gesloten jeugdzorginstelling waar het ook weer mis ging. Inhoudelijk directeur van Parlan, Susan Terweij kan niet inhoudelijk op de casus ingaan in de krant, maar dat doen anderen wel, waaronder haar vader, die haar telefoon in de gaten hield. Net als zoveel bezorgde ouders suggereert haar vader dat Sandra beter opgesloten kon worden. Susan Terweij verdedigt haar open voorzieningen in de krant en daar heeft ze vanuit haar uitgebreide ervaring met de gesloten jeugdzorg en vanwege de uitkomsten van veel wetenschappelijk onderzoek gelijk in.
In de gesloten jeugdzorg worden jongeren behandeld met complexe problemen4. Meisjes zoals Sandra werden soms tijdens een lang en kostbaar verblijf voor langere tijd afgezonderd in separeerruimtes (isolatiecellen). Daarna lukte het vaak niet meer om een leven op te bouwen en sommige zijn zelfs overleden. Ik(PvdH) heb nog steeds contact met een aantal van deze meisjes. Dat heeft ons geleerd om iets anders te proberen, iets menswaardiger en iets dat geen schade doet. Maar we vinden telkens weer nieuwe manieren van dwang uit.
Opsluiten kruipt waar het gaan kan. Inmiddels is het mode geworden om kinderen op te sluiten via ‘1 op 1 begeleiding’ om separeren te voorkomen. Dan volgt een medewerker continu de jongere. Als noodmaatregel misschien gerechtvaardigd voor een beperkte duur met een afbouwprogramma, maar pedagogisch niet verantwoord omdat het ieder gevoel van eigen verantwoordelijkheid (agency) en autonomie teniet doet. De zelfdeterminatie theorie leert ons de noodzaak hiervan5. Jongeren worden gek van iemand die de hele dag achter hun aangaat en de eerste jongere is recent overleden.
Er is veel wetenschappelijk bewijs, al sinds 2008, dat dwang zoals opsluiten voor complexe problemen niet werkt6. Wat wel werkt is wat in een gezaghebbende review omschrijven wordt als ‘liefdevolle’ drang7. Een aanpak zoals Parlan voorstaat steunt daarom op wetenschappelijk bewijs. Dat is niet ‘soft’ maar wel meer effectief. Ook bij Schakenbosch, Levell en Yes We Can (YWC), heel verschillende instellingen, gaan de deuren niet op slot. Ik was een paar weken geleden bij Yes We Can Clinics en sprak met een jongere die al 3x was weggelopen en iedere keer gingen medewerkers met hem mee zonder vast te pakken. Hij vertelde dat als hij het opgaf hij een arm om zijn schouders kreeg en weer welkom was. Die arm deed het ’m (hij was nu in zijn laatste week van zijn behandeling vertelde hij trots). Zou dat ook iets geweest zijn voor Sandra? Een behandeling en daarna een verblijf in een 100% drugsvrije beschermde woonvorm, zoals Zero&Sano (onderdeel van de Yes We Can Healthcare group) deze in Amersfoort biedt.
Zestien verdiepende onderzoeken over tien jaar tijd laten zien dat niet aangetoond kon worden dat de gesloten jeugdzorg werkt en meer den de helft van de jongeren erop achteruit gaat8. We moeten luisteren naar goede voorbeelden uit de praktijk en wetenschappelijk bewijs. En het Rijk en gemeenten moeten stoppen met geld stoppen in gesloten jeugdzorg met een te lage bezettingsgraad, maar investeren in open behandelplekken zoals bijvoorbeeld Schakenbosch, Levell en Yes We Can Clinics maar ook in gezinshuizen en beschermd wonen. Dat lost niet alles op maar brengt in ieder geval minder schade met zich mee.
De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd is kritisch over de uitvoering van de zorg in kleinschalige woonvoorzieningen én signaleert dat de opbouw van alternatieven traag verloopt. Maar dat ook bij instellingen die het anders proberen het ook niet altijd lukt is vanuit de Zorgethiek geen rede om te pleiten voor temporiseren van de afbouw van gesloten jeugdzorg en zo schade te berokkenen aan jongeren door ze op te sluiten en te denken dat ze dan veilig zijn, een veelgemaakte denkfout zoals bij Sandra bleek. De gesloten jeugdzorg was al een verkeerde afslag, laten we leren van de geschiedenis, wetenschap en praktijk en niet nog meer verkeerde afslagen nemen met voorspelbare gevolgen. En wat ons betreft mogen ze vooral die kerels opsluiten die Sandra drugs verkochten in ruil voor seks.
