Een beter klimaat in de klas en een goede relatie met de leerkracht draagt bij aan minder externaliserende problemen (agressie, druk doen) en internaliserende problemen (laag zelfbeeld, depressie, wanhoop, angst). Nieuw Italiaans onderzoek laat zien dat hoop daarbij een belangrijke rol speelt.(1)
Een beter klimaat in de klas en een goede relatie met de leerkracht draagt bij aan minder externaliserende problemen (agressie, druk doen) en internaliserende problemen (laag zelfbeeld, depressie, wanhoop, angst). Nieuw Italiaans onderzoek laat zien dat hoop daarbij een belangrijke rol speelt.(1)
In Nederland gaan ongeveer 33.000 kinderen met ernstige handicaps, internaliserende en externaliserende problemen naar het specialistisch onderwijs. Volgens Marc Dullaert, tot voor kort voorzitter van de G4 motorgroep passend onderwijs), telt Nederland daarnaast ook nog eens circa 15.000 thuiszitters. Internaliserende en externaliserende problemen zijn voor de leerkracht vaak moeilijk te hanteren in de praktijk en hangen ook samen met motivatie en gedrag van de leerling.(2) Veel leerlingen worden dan ook van school naar school gestuurd, vallen dan uit of komen in het specialistisch onderwijs in een crisis terecht.
Aan de Hogeschool Leiden deden we in 2016 samen met de Universiteit van Amsterdam onderzoek naar scholen voor speciaal onderwijs in Amsterdam-West en Amsterdam Zuid-Oost. We zagen dat een beter klassenklimaat samenhing met minder criminele cognities, minder afwijzing van de maatschappij en minder radicalisering.(3)
Marjorie Beld promoveerde in 2019 op onderzoek naar het klassenklimaat in het specialistisch (voorheen speciaal) onderwijs.(4) In haar proefschrift liet ze zien dat een beter klimaat in de klas, dat in belangrijke mate samenhing met de relatie met de leerkracht, een verband had met een vermindering van externaliserende gedragsproblemen van leerlingen én een verbetering van hun zelfwaardering.
De Italiaanse onderzoekers Lin, Fabris en Longobardi vonden in nieuw onderzoek ook die relaties weer terug. De relatie met de leerkracht hing in hoge mate samen met externaliserende en internaliserende problemen. En die twee hingen in hoge mate met elkaar samen, wat laat zien dat in externaliserend gedrag vaak ook internaliserend gedrag schuilgaat.(5) Tot zover niets nieuws.
Maar bijzonder aan dit onderzoek was dat aangetoond kon worden dat een positieve leerkracht-leerling-relatie kinderen weer hoop kon geven dat het goed met hen zou komen. In een zee van negatieve jeugdervaringen kunnen ze schuilen op school.
Wanneer leerlingen ongemotiveerd lijken of boos zijn is het verleidelijk om in de tegenoverdracht te schieten en de leerling negatief te bejegenen. Sommige leerlingen lokken dat zelfs uit omdat ze op die manier in hun negatieve zelfbeeld worden bevestigd (‘zie je wel, iedereen vindt mij toch stom’). De kunst is om te leren luisteren zonder te oordelen (onderdeel van de presentiebenadering) en er zodoende voor die leerling te zijn.
Ga niet trekken of dominant overstructureren wat je wilt bereiken(6), want gras groeit niet door eraan te trekken. Wat wel werkt is samen doen, uitleg geven en motivatie versterken door hoop te geven. Dit zijn belangrijke psychologische basisbehoeften van de Zelfdeterminatietheorie: verbondenheid, competentie en autonomie.(7)
Hoop en zingeving zijn in belangrijke mate met elkaar verbonden.(8) In 1947 schreef de Duitse filosoof Ernst Bloch al hierover in zijn boek ‘Kleine Tagträume: “het komt erop aan te leren hopen.” Een belangrijk onderdeel van het onderwijs is kinderen met een negatief zelfbeeld weer hoop geven op de ontwikkeling van een normaal leven. En daar kan de leerkracht bij helpen.
(1) Lin, S., Fabris, M. A., & Longobardi, C. (2021). Closeness in Student–Teacher Relationships and Students’ Psychological Well-Being: The Mediating Role of Hope. Journal of Emotional and Behavioral Disorders. https://doi.org/10.1177/10634266211013756
(2) Maras, P., Demetre, J., Moon, A., & Tolmie, A. (2012). Psychology and antisocial behaviour in the classroom. Leicester, UK: The British Psychological Society
(3) De invloed van het klimaat in de klas op radicalisering en criminele denkbeelden van Amsterdamse jongeren in het voortgezet speciaal onderwijs. En hoe verder. (Helm, G.H.P. van der; Bekken, F.)
(4) https://pure.uva.nl/ws/files/42161391/Thesis.pdf
(5) Wolf, K. T., & Baglivio, M. T. (2017). Adverse childhood experiences, negative emotionality and pathways to juvenile recidivism. Crime and Delinquency. https://doi.org/10.1177/0011128715627469.
(6) Krister W. Fjermestad, Øyvind Føreland, Silje B. Oppedal, Julie S. Sørensen, Ylva H. Vognild, Rolf Gjestad, Lars-Göran Öst, Jon F. Bjaastad, Stephen S. Shirk & Gro Janne Wergeland (2021) Therapist Alliance-Building Behaviors, Alliance, and Outcomes in Cognitive Behavioral Treatment for Youth Anxiety Disorders, Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology, 50:2, 229-242, DOI: 10.1080/15374416.2019.1683850
(7) Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2017). Self-determination theory: Basic psychological needs in motivation, development, and wellness. The Guilford Press. https://doi.org/10.1521/978.14625/28806
(8) Van der Helm, G.H.P. (2018). Hoop op een gewoon leven voor kinderen die het niet getroffen hebben. Een plekje voor Alicia.Tijdschrift Jeugdbeleid, 12(1), 31-61. https://doi.org/10.1007/s12451-018-0169-y
