Bijna de helft van de patiënten die op een wachtlijst staan voor een behandeling binnen de geestelijke gezondheidszorg (ggz) maakt tijdens het wachten gebruik van een vorm van ondersteuning. Huisartsen en POH’s-ggz wijzen wachtenden weinig op ondersteuning buiten de huisartsenpraktijk, vanwege onbekendheid met het aanbod of vanwege onvoldoende vertrouwen daarin. Vaak ondersteunen zij wachtende patiënten zelf, met een forse impact op hun werkdruk, en met wisselende ervaringen van patiënten. Dit blijkt uit onderzoek van het Nivel en het Trimbos-instituut, dat in samenwerking met MIND is uitgevoerd.
Recente cijfers laten zien dat de ggz-wachttijden ook in 2024 lang waren. Het verminderen van de wachttijden blijft daarom onverminderd van belang, zowel voor patiënten als voor het verlichten van de druk op de huisartsenpraktijk. In dit onderzoek keken we naar de impact van de ggz-wachttijden op patiënten, hun naasten, POH’s-ggz en huisartsen. Ook brachten wij hun ervaringen met ondersteuning tijdens de ggz-wachttijd in kaart en maakten we een overzicht van initiatieven voor wachttijdondersteuning. Huisartsenpraktijken kunnen zo zien op welke vormen van ondersteuning zij wachtende patiënten vaker kunnen wijzen.
Ggz-wachttijden hebben een grote negatieve impact op de meeste patiënten, naasten en professionals. Bij patiënten bestaat deze onder meer uit gevoelens van wanhoop, angst of frustratie, verergering van klachten en het gevoel vast te zitten in een wachtstand. Ook naasten ervaren door de wachttijd negatieve emotionele gevolgen en soms ook een verslechterde mentale gezondheid, zoals overbelasting of slaapproblemen. POH’s-ggz en huisartsen ervaren een hogere werkdruk, minder toegankelijke zorg voor andere patiënten en zij maken zich zorgen over de kwaliteit van de zorg die zij leveren aan mensen met psychische problemen. Deze bevindingen bevestigen en verrijken eerdere resultaten naar de impact van wachttijden in de ggz.
Ondersteuning aan patiënten die wachten op een ggz-behandeling, ook wel overbruggingszorg genoemd, vindt nu meestal plaats binnen de huisartsenpraktijk. POH’s-ggz en huisartsen voelen zich verantwoordelijk voor deze patiënten. Patiënten hebben gemende ervaringen met deze ondersteuning. Zij missen vooral de nodige expertise. Ze zijn wel blij met de laagdrempelige emotionele steun. Naasten van patiënten ontvangen nauwelijks ondersteuning tijdens de wachttijd, terwijl zij daar soms wel behoefte aan hebben.
Buiten de huisartsenpraktijk is er een breed aanbod aan ondersteuning beschikbaar, specifiek voor patiënten die wachten op een ggz-behandeling. Denk hierbij aan groepsbijeenkomsten via de ggz of georganiseerd door ervaringsdeskundigen of aan e-health-modules. Ook reguliere ondersteuning kan uitkomst bieden, zoals het aanbod van patiëntenverenigingen of herstel- of zelfregiecentra. Patiënten en huisartsenpraktijken zien potentie in deze initiatieven. Deze sluiten aan op een nieuwe, brede kijk op psychische problemen, waarbij oplossingen ook (juist) buiten de zorg worden gezocht.
Toch wijzen POH’s-ggz en huisartsen wachtende patiënten hier weinig op. Dit komt deels door onbekendheid met het aanbod en door onvoldoende vertrouwen erin, bijvoorbeeld door twijfels over de wetenschappelijke onderbouwing. Daarnaast hebben zowel patiënten en naasten als zorgverleners moeite om een volledig overzicht te krijgen van alle ondersteuningsmogelijkheden bij psychische problemen. Betere samenwerking tussen de huisartsenpraktijk, ggz, sociaal domein en informele zorg kan bijdragen aan meer bekendheid met elkaars aanbod en meer vertrouwen hierin, ook tijdens de ggz-wachttijd.
Ik schrok van de ervaringen die patiënten, naasten, POH’s-ggz en huisartsen deelden in dit onderzoek over de impact van de ggz-wachttijden. Het verminderen van de ggz-wachttijden blijft onverminderd van belang. Tegelijkertijd kunnen bepaalde vormen van ondersteuning buiten de ggz, zoals lotgenotencontact of zelfregie- of herstelcentra, meerwaarde hebben voor patiënten, juist ook tijdens een eventuele wachttijd. Huisartsen en POH’s-ggz kunnen patiënten en naasten vaker wijzen op dit aanbod. – Tessa Magnée, onderzoeker Huisartsenzorg en ggz, onderzoeksinstituut Nivel
Zowel patiënten als professionals in de huisartsenzorg vinden het belangrijk dat er aandacht blijft voor het verminderen van de ggz-wachttijden. Wachttijdondersteuning biedt kansen, omdat er (noodgedwongen) gezocht wordt naar oplossingen voor psychische problemen. Oplossingen die misschien wel duurzamer zijn dan een ggz-behandeling. Er zijn echter ook risico’s voor patiënten, omdat het huidige wachttijdaanbod niet voor iedereen toereikend of toegankelijk lijkt. Sommige opties zijn alleen beschikbaar voor patiënten zonder crisisgevoeligheid. Ook zijn er opties die alleen toegankelijk zijn met eigen financiering, via een werkgever, of voor mensen met voldoende digitale vaardigheden. Patiënten en professionals maken zich vooral zorgen over de geschiktheid van het huidige ondersteuningsaanbod tijdens de ggz-wachttijd voor patiënten met complexe problematiek. Mensen met complexe problematiek zijn extra kwetsbaar, omdat zij ook de langste wachttijden lijken te hebben en dan vermoedelijk het grootste risico lopen op onvoldoende of ongeschikte ondersteuning. Dit alles vraagt om meer onderzoek naar de ervaringen en meerwaarde van ondersteuning tijdens de ggz-wachttijd, én om aanhoudende inzet om de ggz-wachttijden te verminderen.
Vormen van wachttijdondersteuning hebben meerwaarde. Het is de vraag of het bij bepaalde hulpvragen een volwaardig alternatief voor ggz-zorg kan zijn. Deze ondersteuning is geen wondermiddel voor álle wachtenden. Zeker voor mensen met complexe problematiek is een toegankelijker ggz nodig. – Jasper Nuijen, senior onderzoeker Trimbos-instituut
Dit eenjarige onderzoek werd uitgevoerd in 2024 en gefinancierd door ZonMw, Kennisprogramma Huisartsgeneeskunde. In deel 1 van het onderzoek, is een inventarisatie gemaakt van in totaal 40 publicaties in de wetenschappelijke en ‘grijze’ literatuur over de impact van de ggz-wachttijden. In deel 2 werden een vragenlijstonderzoek, focusgroepen en interviews georganiseerd onder wachtende patiënten, hun naasten, POH’s-ggz, huisartsen en experts uit huisartsenzorg, ggz en cliëntenorganisaties. Hiermee zijn de impact van de ggz-wachttijden verder in kaart gebracht, net als de ervaringen met- en ideeën over ondersteuning tijdens de ggz-wachttijd. Ook is een overzicht gemaakt van bestaande initiatieven voor ondersteuning tijdens de ggz-wachttijd.
