De netto lasten van gemeenten binnen het sociaal domein zijn in 2021 met € 484 miljoen gestegen. Dat blijkt uit het onderzoek ‘De financiële staat van het sociaal domein van gemeenten in 2021’, uitgevoerd door BDO. Inflatie speelt, anders dan in 2022 en 2023, nog geen rol. Het onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van de VNG, Divosa en het Netwerk Directeuren Sociaal Domein (NDSD).
Uit het onderzoek blijkt dat de totale netto lasten van het sociaal domein in de periode 2015–2021 met € 5,9 miljard (32,5%) zijn gestegen. Terugkijkend op de voorgaande jaargangen van dit rapport wordt een aantal trends inzichtelijk:
De invoering van het abonnementstarief lijkt te zorgen voor structurele stijgende netto lasten voor het cluster Maatschappelijke ondersteuning.
Het cluster Jeugd kampt met een structureel tekort waarin de extra (met name incidentele) Rijksbijdragen onvoldoende blijken.
Het onderzoek toont aan dat over 2021 er een tekort van € 1,3 miljard is op de jeugdzorg. Zowel de toenemende personeelstekorten en daarmee hogere kosten (door bijvoorbeeld inhuur) als toegenomen aantal jongeren in jeugdzorg, de toegenomen duur (aantal dagen) van jeugdhulp en de veronderstelde toenemende complexiteit, kunnen de hogere netto lasten verklaren.
In 2020 werd duidelijk dat een deel van de jeugdzorg werd uitgesteld door de coronacrisis. De stijging van de netto lasten in het cluster Jeugd is daardoor mogelijk (gedeeltelijk) te verklaren door het hervatten van de uitgestelde jeugdzorg. De komende jaren moeten uitwijzen of de te realiseren besparingen voldoende zijn en wat het effect voor de lange termijn is op de jeugdzorg.
Sinds de invoering van het abonnementstarief in 2019 is er een stijging van de kosten waar te nemen in het cluster Maatschappelijke Ondersteuning. Ook in 2021 steeg het aantal cliënten met ongeveer 11%. Een wet voor het invoeren van een inkomensafhankelijke bijdrage voor hulp in de huishouding is er op zijn vroegst ingaande 2025.
Het cluster Inkomen & Participatie laat zien dat de netto lasten in 2019 en 2020 eerst gelijk bleven en daarna daalden. Maar in 2021 is opnieuw sprake van een stijging van de netto lasten (4%), ondanks de uitstroom van de doelgroep uit de Wsw. Met de huidige onrustige geopolitieke situatie is de verwachting dat deze lasten de komende jaren verder zullen oplopen.
In 2021 zijn verschillende coronasteunpakketten doorgezet. Ook werden de extra Rijksbijdragen pas eind 2021 beschikbaar gesteld, waardoor dit nog niet besteed kon worden. Tot slot zorgen onder andere de incidentele Rijksbijdragen er in 2020 en 2021 voor dat de structurele (financiële) problemen bij gemeenten gemaskeerd worden. De opgaven blijven onverminderd groot.
