Voor ouderen is meedoen meer dan mantelzorg of vrijwilligerswerk. Het gaat om het gevoel erbij te horen: jezelf kunnen zijn, je gezien en gehoord voelen, en erkenning krijgen van anderen in de buurt én van instanties. Dat blijkt uit het gezamenlijke onderzoek Vertrouwen herwinnen van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en Leyden Academy on Vitality & Ageing. Door een onderzoek in de vorm van een uniek fotoproject hervonden ouderen in kwetsbare wijken hun veerkracht en gevoel van eigenwaarde.
In het project, dat werd uitgevoerd in wijken met veel armoede, gezondheidsproblemen en sociale isolatie, gingen ouderen als mede onderzoekers aan de slag. Met de photo-voice methode brachten ze, onder leiding van een kunstenaar, hun leefwereld letterlijk in beeld. Ze maakten foto’s van hun buurt, hun dagelijks leven, hun zorgen en hun wensen. Die fotoverhalen vormden de basis voor onderlinge groepsgesprekken een fototentoonstelling en ontmoetingen met buurtbewoners, zorg- en welzijnsprofessionals, gemeenteambtenaren, onderzoekers en beleidsmakers.
Door de gesprekken vonden ouderen letterlijk en figuurlijk hun stem en groeide in drie stappen hun vertrouwen. Eerst nam het zelfvertrouwen van de ouderen toe, door herkenning in elkaars verhalen. Vervolgens ontstond sociaal vertrouwen in andere buurtbewoners en onderzoekers. Ten slotte durfden ouderen ook het gesprek aan te gaan met buurtwerkers en ambtenaren – een voorzichtige stap richting institutioneel vertrouwen.
“Het begint met iemand die écht luistert,” aldus één van de deelnemers. “Niet iemand die gelijk iets wil oplossen, maar gewoon vraagt: hoe is het nu met u?”
Tineke Abma is bijzonder hoogleraar Ouderenparticipatie en directeur-bestuurder van Leyden Academy: “Het onderzoek laat zien dat we met creatieve, laagdrempelige methoden zoals photo-voice ouderen kunnen bereiken die zich doorgaans niet gehoord voelen in beleid en onderzoek. Door zelf thema’s te kiezen, verhalen te delen en deze aan beleidsmakers en buurtbewoners te presenteren, ontdekken deelnemers hun eigen kracht en het gevoel van waarde te zijn voor hun gemeenschap.”
“Wat we in het hele onderzoekstraject zagen is dat participatie meer is dan mantelzorg of vrijwilligerswerk. Meedoen begint met gehoord worden, ergens bij horen en plezier hebben. Daar ligt de basis voor veerkracht en vertrouwen,” aldus Crétien van Campen, projectleider en onderzoeker Kwaliteit van Leven bij het SCP.
Het SCP en Leyden Academy pleiten ervoor dat beleidsmakers en professionals uitgaan van het leven van mensen. In dit geval om met beleid aan te sluiten bij de leefwereld van ouderen. Dat vraagt om geduld, maatwerk en de inzet van methoden die ruimte bieden voor emoties en ervaringen van mensen. Herstel van vertrouwen kost tijd en is daarmee een kwestie van een lange adem, maar deze studie laat zien dat de inspanning loont: voor mensen zelf, de onderlinge samenhang in de gemeenschap en voor hun relatie met de overheid.
