Individuele kans op eenzaamheid van ouderen neemt af, maar aantal eenzame ouderen stijgt. Dit blijkt uit Kwetsbaar en eenzaam? Risico’s en bescherming in de ouder wordende bevolking een onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) door Cretien van Campen, Frieke Vonk, Theo van Tilburg (Vrije Universiteit Amsterdam). Dit onderzoek combineert drie deelstudies van een panel van 5.000 ouderen, 2.300 zelfstandig wonende Wmo-melders en 950 verpleeghuisbewoners.
• Eenzaamheid van ouderen neemt toe met leeftijd door verlies van partner, sociale relaties en regie over het leven
• Kwetsbare 85-plussers zijn in verpleeghuizen minder eenzaam
• Zelfstandige wonende Wmo-melders zijn vaker eenzaam wanneer ze alleen wonen, moeite hebben met onderhouden van contacten en fysieke- en psychosociale problemen ervaren
• Slechts klein deel van de kwetsbare eenzamen ook ongelukkig.
• Eenzaamheid kent niet één oorzaak
Eenzaamheid van ouderen neemt af
In de periode van 1996 tot 2016 daalde de gemiddelde eenzaamheid van mensen van 55 jaar en ouder met 0,2 tot 0,8 punten op een schaal van 0 tot 11. Dat komt onder meer omdat ouderen vaker een partner hebben, een groter en diverser netwerk en een groter gevoel van regie over het leven in vergelijking met twintig jaar geleden. Tegelijkertijd groeit de oudere bevolking en daarom zijn er in 2016 meer ouderen eenzaam dan in 1996.
Eenzaamheid van ouderen neemt toe met leeftijd
Dat veel ouderen eenzamer worden is te verklaren door verliezen in deze levensfase. Verlies van sociale relaties verhoogt de kans op eenzaamheid. Partnerverlies, een kleiner en minder gevarieerd netwerk, en verlies van het dagelijks netwerkcontact zijn veelvoorkomende veranderingen. Ook is er verlies van ervaren regie over het leven en is men vaker afhankelijk van professionele zorg en ondersteuning. Gezondheidsverlies en verlies van inkomen spelen een beperkte rol bij de toename van eenzaamheid.
Kwetsbare 85-plussers in verpleeghuizen minder eenzaam
85-plussers met ernstige gezondheidsproblemen zijn na verhuizing naar een verpleeghuis minder eenzaam dan toen zij nog zelfstandig woonden. Ongeveer vijf van de tien ondervraagde bewoners in verpleeghuizen voelt zich eenzaam, waarvan één bewoner sterk eenzaam en vier bewoners matig eenzaam. De eenzaamheid onder de 85-plussers in verpleeghuizen is lager (10% versus 22% sterk eenzaam) dan onder de jongere bewoners (55 – 74 jaar) van een verpleeghuis. De eenzaamheid onder de verpleeghuisbewoners van 85 jaar en ouder is ook lager (10% versus 14% sterk eenzaam) dan onder hun leeftijdsgenoten die zelfstandig wonen.
Zelfstandige wonende Wmo-melders zijn eenzamer
Ruim de helft van de Wmo-melders van 18 jaar en ouder voelt zich eenzaam. Bijna een op de vijf voelt zich sterk eenzaam. Dat aantal is hoger dan in de algemene bevolking van 18 jaar en ouder. Wmo-melders zijn vaker eenzaam wanneer ze alleen wonen, verslechterde of wisselende fysieke en psychosociale gezondheidsproblemen hebben. Wmo-melders zijn minder eenzaam naarmate ze mogelijkheden hebben om contacten te onderhouden, meer contact met familie, vrienden, buren en/of clubleden hebben, veerkrachtiger en zelfredzamer zijn en meer meedoen aan sociale activiteiten. Ook de aanwezigheid van een mantelzorger en ontvangen van een maatwerkvoorziening vanuit de Wmo verlaagt de kans op eenzaamheid.
Deel kwetsbare eenzamen toch gelukkig
Zowel bij zelfstandig wonende Wmo-melders als bij bewoners van verzorgings- en verpleeghuizen betekent eenzaamheid niet vanzelfsprekend dat men zich ook ongelukkig voelt. Slechts 2% tot 4% van deze groep voelt zich sterk eenzaam en zeer ongelukkig. De eenzaam ongelukkigen onderscheiden zich door een slechtere gezondheid, zowel onder Wmo-melders als onder verpleeghuisbewoners. Ongeveer de helft van de verpleeghuisbewoners en van de Wmo-melders voelt zich overigens niet eenzaam en wel gelukkig.
Eenzaamheid kent niet één oorzaak
Eenzaamheid heeft meerdere oorzaken, die elkaar kunnen versterken of afzwakken. Deze studie toont dat mensen bij wie de risicofactoren, zoals partnerverlies en minder ervaren regie toenemen (en de bescherming afneemt), vatbaarder zijn voor eenzaamheid. Eenzaamheid is een ervaren verschil tussen wens en werkelijkheid ten aanzien van sociale relaties, die geleidelijk sterker en langduriger kan worden. Het is dus van belang om eerst na te gaan wat de wensen zijn van mensen, voordat men een oplossing of aanpak bedenkt.
Over het onderzoek
Het SCP heeft op verzoek van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en de Coalitie Erbij dit onderzoek uitgevoerd. Theo van Tilburg van de Vrije Universiteit Amsterdam heeft aan dit rapport meegewerkt.
