In de week voor Prinsjesdag bracht de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) het rapport “Kiezen voor houdbare zorg. Middelen, mensen en maatschappelijk draagvlak” uit. Met de RIVM Toekomstverkenningen tot 2060 als uitgangpunt wordt duidelijk aangetoond dat optimale doelmatigheidsverbetering en personeelsinzet niet toereikend zullen zijn om het huidige zorgstelsel in de komende decennia te handhaven. De WRR komt met het advies om scherpere keuzes te maken gericht op 3 pijlers om de prioritering bij te stellen en de houdbaarheid van het zorgstelsel te herstellen. Door Coline van Everdingen en Philippe Delespaul.
Problemen die onze politiek-maatschappelijke agenda het afgelopen jaar domineerden houden niet op bij onze landsgrenzen op: de Covid-19 pandemie, de klimaatdoelstellingen en vluchtelingenvraagstukken. Steeds gaat het om ingewikkelde, globale, universele problemen, waarin verschillende aspecten, actoren, belangen en perspectieven een rol spelen. Dit betekent ook dat een meer van hetzelfde niet gaat voldoen. De onoplosbaarheid van wicked problems ligt in de rigiditeit van de traditionele oplossingen. We hebben behoefte aan inspiratie (‘out of the box thinking’ of ‘reframing’). Inspiratie kan komen uit wetenschappelijke kennisontwikkeling, werkers in de praktijk, mensen met beleefde ervaring of burgers. Het is essentieel dat kennis uit allerlei domeinen wordt geïntegreerd en benut. Als de gekozen strategie niet werkt, is het zaak dat de randvoorwaarden en het ontwerp van de oplossing worden bijgesteld.
Voor de auteurs van het Working Paper over houdbare ouderenzorg is de houdbaarheid van de langdurige zorg ook een dergelijk ingewikkeld probleem. Ze maken een internationale historische analyse van paradigmaveranderingen in de ouderenzorg over de afgelopen 75 jaar om lessen te trekken voor Nederland. In Duitsland wordt bijvoorbeeld een pragmatische strategie toegepast (nl. incrementeel hervormen) om de bedrijfsvoering flexibel te maken. Deze analyse van het verleden lijkt ook door te werken in het WRR-advies. De basisvisie is de maakbare samenleving. De voorstellen zijn haast uitsluitend gericht op de verantwoordelijkheid van de overheid om de zorg toegankelijk en kwalitatief beter te maken. De rol van ‘community resources’ om veranderingen tot stand te brengen wordt weliswaar onderkend, maar burgers worden benaderd op een technocratische, instrumentele manier: als goedkoop substituut voor de professionele zorg.
Om de zorg duurzaam te maken zijn gediversifieerde oplossingen nodig, ook buiten de traditionele zorginstellingen. Deze oplossingen zijn meer dan enkel functioneel. Ze zorgen ook voor sociale participatie en rolvervulling, en voor zinvolle relaties, betekenisgeving en kwaliteit van het leven. Hierin zit de ware waarde van de re-contextualisering van de zorg: niet enkel een (goedkope) functionele bron voor zorg (substituut voor professionals), maar vooral dynamische, procesmatige kansen om betekenisvolle relaties aan te gaan. Het besef dat betekenisvolle relaties tussen burgers oneindig veel kansen bieden om duurzame (en kwalitatief betere) zorg te ontwikkelen, geeft vertrouwen dat het anders kan en moet. Daar zitten de ware uitdagingen. Daar moeten we present aansluiten. Laten we vanuit de rollen die we vervullen onze creativiteit inzetten, om deze schat aan maatschappelijke resources vanuit gedeelde waarden te ontsluiten!
Coline van Everdingen is arts maatschappij & gezondheid en PhD-kandidaat. Philippe Delespaul is hoogleraar Innovation in Mental Health. Beiden zijn verbonden aan de Universiteit Maastricht.
