In Nederland geldt momenteel een 45-minutennorm voor de spreiding en bereikbaarheid van spoedeisende hulp. Deze norm bepaalt dat SEH's of afdelingen acute verloskunde niet zomaar gesloten mogen worden als daardoor inwoners niet meer binnen drie kwartier per ambulance op de dergelijke afdelingen kunnen zijn. Echter, de Gezondheidsraad concludeerde in 2020 dat er geen wetenschappelijke onderbouwing voor die norm bestaat en dat deze in een bredere context bekeken moet worden.
Het vorige kabinet is daarom gestart met een onderzoek naar mogelijke alternatieven voor de huidige norm. De Tweede Kamer nam bovendien een motie aan waarin wordt gevraagd om hierbij rekening te houden met de leefbaarheid in de regio. Om deze redenen gaf het ministerie vorig jaar Berenschot de opdracht een participatietraject op te zetten en uit te voeren, waarbij inwoners en lokale bestuurders werden betrokken bij de discussie over de toekomstige inrichting van het acute zorglandschap. In dit artikel delen we de achtergrond van dit traject, onze aanpak plus de opgedane inzichten en lessen die we hebben geleerd over effectieve participatie.
Bij de uitvoering van het participatietraject hebben we in samenspraak met burgers en lokale bestuurders allereerst behoeften, belangen, zorgen en ideeën rondom de acute zorg verzameld (fase 1) en vervolgens verschillende varianten voor de toekomstige invulling van het acute zorglandschap bij hen getoetst (fase 2).
Voor zowel de informatievergaring als de toetsing organiseerden we in vier verschillende regio's (Friesland, Zeeland, Drenthe en Amsterdam e.o.) gesprekken met inwoners om hun visie en zorgen over de acute zorg te horen. Een bewuste keuze, om een breed scala aan perspectieven te kunnen verzamelen. Daarnaast hebben we wethouders, uit alle Nederlandse gemeenten uitgenodigd voor de dialoog over de norm en de toekomst van de acute zorg om ook hun opvattingen te vernemen. De thema's die aan bod kwamen, waren onder andere bereikbaarheid en kwaliteit van zorg en de impact van zorgvoorzieningen op de leefbaarheid in de regio.
Uit de gesprekken bleek dat burgers een sterke behoefte hadden aan duidelijke informatie over waar ze terechtkunnen in geval van acute zorgvragen. Het vertrouwen in de triageprocessen is groot, maar tegelijkertijd leeft de angst dat spoedeisende hulpen in de buurt zullen verdwijnen. Bij lokale bestuurders vertoonden de uitkomsten een gemengd beeld. Hoewel velen aangaven dat zij zich verantwoordelijk voelen voor de zorg in hun regio, vond een deel van hen dat zij meer betrokken zouden moeten worden bij besluitvorming over bijvoorbeeld het sluiten van SEH's. Anderen benadrukten juist dat de acute zorg geen onderwerp zou moeten zijn voor de – vaak variërende – lokale politiek.
Over het algemeen noemden zowel burgers als bestuurders de nabijheid van zorg als zeer belangrijk. Er is veel vertrouwen in de kwaliteit van de Nederlandse zorg. Tegelijkertijd bestaat er een breed gedeelde wens om de toegankelijkheid en bereikbaarheid van zorg te waarborgen.
Dit traject leert ons dat het organiseren van participatie rondom complexe vraagstukken zoals acute zorg uitdagend, maar essentieel is. Tijdens de bijeenkomsten werden deelnemers vaak opgedeeld in kleinere groepen om de discussie te bevorderen. De rol van onafhankelijke gespreksleiders van Berenschot was hierbij cruciaal om het gesprek in goede banen te leiden en te zorgen voor een open en constructieve dialoog. Opvallend genoeg lieten deelnemers zich vaak minder sturen door vooraf gestructureerde vragen; dit leidde tot creatieve en waardevolle inzichten.
Het ministerie had de wens uitgesproken voor kwalitatieve gesprekken boven kwantitatieve representativiteit. Ondanks onze inspanningen bleek het ook niet eenvoudig om mensen via regionale initiatieven te betrekken. Een andere les is dat het organiseren van deze sessies in bijvoorbeeld een buurthuis of sporthal bijdraagt aan een laagdrempelige en open dynamiek. Dit creëerde een setting waarin deelnemers zich op hun gemak voelden en vrijuit konden spreken.
Terugkijkend bood het betrekken van inwoners en lokale bestuurders in dit traject niet alleen belangrijke inzichten voor het ministerie van VWS, maar gaf het ook een stem aan degenen die het meest geraakt worden door de besluiten rondom acute zorg. Dit maakt participatie niet alleen noodzakelijk, maar ook een verrijkend proces voor alle betrokkenen.
Naast dit participatietraject voerde het ministerie diverse andere onderzoeken uit, om te komen tot mogelijke alternatieven voor de huidige norm. De gedetailleerde rapporten van het gehele onderzoek zijn te vinden op rijksoverheid.nl.
