Vorige maand stond de online media berichtgeving over het sociaal domein in het thema van zorgfraude. En dan gaat met name de landelijke politiek ongenuanceerd en (in mijn beleving steeds vaker) soms letterlijk tegen beter weten in reageren op die berichten.
Begin mei publiceerde de Twentse krant Tubantia een artikel over de toelating van dubieuze zorgaanbieders tot open-house overeenkomsten voor de 14 Twentse gemeenten. Deze gemeenten hanteren een zogenaamd barrièremodel voor toetsing of zorgaanbieders wel zuiver op de graat zijn: is het personeel goed geschoold, is de kwaliteit van zorg op orde, kortom: wordt het zorggeld goed ingezet? Kort gezegd houdt dit model in dat er bij het afsluiten van het contract slechts een lichte toets plaats vindt. Direct na gunning van de contracten (die overigens nog geen omzet garanderen aan de zorgaanbieders) vindt een nadere screening plaats met een stoplicht-systeem. Bij vermoedens van malafide praktijken gaat het licht op rood, en gaan de gemeenten echt de diepte in. Bij bewezen malafide praktijken wordt het contract opgezegd en – waar relevant – zorggeld teruggevorderd.
In maart 2018 schreef Tubantia nog optimistisch ‘Het Twents Barrièremodel, zoals de aanpak gedoopt is, heeft inmiddels ook elders in Nederland navolging gekregen’,(1) maar de teneur van de berichtgeving in mei was van een hele andere orde: onbegrip voor de situatie waarin foute zorgondernemers toch een contract kregen.(2) Twee Twentse gemeentes (Almelo en Hof van Twente) deden op onderdelen niet mee met de regionale inkoop, maar organiseerden een eigen aanbesteding – juist met een stevige controle vooraf. ‘Bij ons moest iedereen zes formulieren en zes bewijsmiddelen inleveren. We hebben afgelopen zomer met een heel team al die papieren diepgravend gecheckt’ aldus de wethouder van Almelo in het artikel in Tubantia. Aanbieders die bij twaalf van de veertien gemeentes (met barrièremodel) inmiddels ‘op rood’ stonden, waren in Almelo en Hof van Twente niet door de selectie in de aanbesteding gekomen. Kortom, het contrast kon niet mooier.
Het verhaal werd landelijk opgepikt en vervolgens onderdeel van het politieke debat; de Kamervraag aan de minister verschijnt, waar de nuance verdwijnt. En minister van VWS de Jonge – net op werkbezoek in Almelo – prees de aanpak van Almelo en Hof van Twente ten aanzien van het weren van frauduleuze zorgaanbieders, en deed zo zijn duit in het zakje.(3)
Natuurlijk is het volledig onwenselijk dat zorggeld naar malafide zorgbureaus gaat, wordt vergokt in casino’s, of via welke route dan ook niet wordt besteed aan kwalitatief goede zorg. Maar laten we nu eens niet in de ‘regelreflex’ schieten; er is namelijk ook een keerzijde aan de aanpak van Almelo en Hof van Twente. Die gemeenten lieten uiteindelijk 160 zorgaanbieders toe – en die 160 bonafide zorgaanbieders hebben in het kader van deze aanbesteding dus allemaal twaalf documenten moeten opvragen, invullen en opsturen. Vervolgens ging de gemeente ‘met een heel team die papieren diepgravend checken’. Ook dat kost geld; geld dat dus niet aan hulpverlening wordt uitgegeven. En dat is een mooie brug naar de politieke zorghype in de voorafgaande maand. Want hoe zat het ook alweer met die administratieve lasten: wilden we er daar méér of minder van? Juist… nog niet zo lang geleden zagen we politici en branchevertegenwoordigers de bühne op gaan met paarse krokodillen onder de arm, om te ageren tegen de regeldruk in de gezondheidszorg. Natuurlijk is dat ook een zinnig streven – alleen druist het regelrecht in tegen de roep op méér controle en monitoring op zorgfraude.
Ook minister de Jonge heeft het verlagen van de regeldruk en administratieve lasten hoog in het vaandel staan.(4) Hij voerde eerder dit jaar zelfs een AMvB administratieve lasten in, die het hem onder andere mogelijk maakt om gemeenten terug te fluiten die – zoals Almelo en Hof van Twente – uit de gemeentelijke inkoopsamenwerking stappen, omdat dit de administratieve lasten voor de zorgaanbieders verhoogt. Ik ben benieuwd of dit tijdens zijn werkbezoek in Almelo nog aan de orde is geweest…
Ik pleit hier niet voor of tegen het Twentse barrièremodel of de aanpak van Almelo en Hof van Twente. Evenmin wil ik betogen dat gemeenten niet uit een inkoopsamenwerking moeten stappen, noch dat de regeldruk niet moet worden aangepakt. Het gaat me om de politieke reacties op dit soort berichten. Het politieke ‘spel’ en de behoefte om electoraal te scoren staan steeds vaker een gedegen inhoudelijke analyse en een genuanceerde discussie in de weg. En nog erger, als de feiten wel degelijk bekend zijn dan worden deze feiten steeds vaker – als dat zo uitkomt - genegeerd.
Neem de kruistocht van diverse politici tegen de ‘verplichte aanbesteding van zorg’.(5)(6) Uit onderzoek blijkt dat ruim 90% van de gemeentelijke tweedelijnszorg buiten de werking van aanbestedingsregels wordt ingekocht.(7) Diverse expertpanels concluderen bovendien dat er ook voor de inkoop van de amper 10% zorgdiensten binnen de aanbestedingswet veel ruimte is, maar dat deze ruimte niet goed wordt benut.
Een ander voorbeeld is de niet-aflatende kritiek van minister de Jonge op toepassing van het open house model voor sociale diensten.(8) Het resulterende ‘ontzagwekkende aantal zorgaanbieders’ zou het bereiken van transformatiedoelstellingen ondoenlijk maken, wijkteams wordt de regie ontnomen (want cliënten kiezen in open house zelf de zorgaanbieder…), het zou leiden tot versnippering van het zorglandschap, en daarmee samenwerking en efficiëntie in de weg staan. Een deel van deze stellingen wordt niet door onderzoek onderbouwd, en de rest wordt door recent onderzoek zelfs weersproken. Juist onder het oude zorgregime waarin een beperkt aantal grote zorgaanbieders werd gecontracteerd, slaagden zij er in onvoldoende mate in om met elkaar samen te werken. En uit recent onderzoek naar de ontwikkeling van de uitgaven aan jeugdhulp blijkt dat er geen correlatie is tussen toepassing van open house en de stijging van de kosten van jeugdhulp.(9) Het onderzoek ligt er, het liegt niet – maar het komt politiek gezien blijkbaar niet uit.
Natuurlijk moeten gemeenten zorgen dat ze kwalitatief goede zorg inkopen, en malafide bureaus buiten de deur houden. Op papier lijkt de benadering van Almelo en Hof van Twente daarin effectiever dan de rest van de regio. Maar tegen welke kosten? En hoe verhouden die kosten zich met het barrièremodel? Juist vanwege die kosten heeft het Ministerie van Economische Zaken zich sterk gemaakt in Brussel om een model vergelijkbaar met het barrièremodel (het UEA) in de nieuwe Europese aanbestedingsregels opgenomen te krijgen ……
(1) Tubantia. (7 maart 2019) Bezem door malafide Twentse zorgbureaus.
(2) Tubantia. (2 mei 2019) Waarom foute zorgondernemers door de aanbesteding van Twentse gemeenten komen.
(3) Gemeente Almelo. (21 mei 2019) Minister De Jonge laat zich informeren over zorgfraude en vernieuwing.
(4) Twitter. (30 januari 2019) @hugodejonge.
(5) Europa decentraal. (10 december 2018) Groenlinks en SGP willen aanbestedingsplicht voor sociaal domein afschaffen.
(6) Binnenlands Bestuur. (5 juli 2018) De Jonge wil versoepeling aanbestedingsregels.
(7) Public Procurement Research Centre. (12 juni 2019) Monitor Gemeentelijke zorginkoop 2018.
(8) Rijksoverheid. (7 juni 2019). Bijlage: Beschouwing over inkoop jeugdhulp, kwaliteit en verantwoording.
(9) Rijksoverheid. (24 april 2019). Benchmarkanalyse uitgaven jeugdhulp in 26 gemeenten.
