In 2019 heeft het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu berekend dat, als we op de huidige voet doorgaan, de kosten van de ouderenzorg in 2040 tot 43 miljard euro zullen bedragen. Dat is meer dan een verdubbeling. Acties zijn nodig om deze trend snel om te buigen. Eén van de mogelijke oplossingen is regionalisering!
De komende 18 jaar neemt het aantal 65-plussers in Nederland toe: van circa 3 miljoen naar 4,6 miljoen. Als je kijkt naar het aandeel 80-plussers neemt deze in verhouding nog meer toe: van 1 miljoen naar bijna 2 miljoen. Het aandeel oudste ouderen groeit dus veel sneller. Door deze ‘dubbele vergrijzing’ neemt zowel het aantal ouderen als hun levensverwachting toe.
Daarbij verdubbelt het aantal alleenwonende 75-plussers, van een half miljoen naar meer dan een miljoen. Voeg daar aan toe dat het aandeel potentiële mantelzorgers met de helft afneemt. Ook de gezondheidscijfers geven reden tot zorg. Steeds meer mensen krijgen te maken met meerdere chronische aandoeningen en het aantal mensen met dementie verdubbelt, en daarmee ook het aantal sterfgevallen ten gevolge van dementie.
Niet alleen groeit het aantal ouderen, maar de verschillen tussen ouderen worden steeds groter. Bijvoorbeeld een 80-jarige die in een rolstoel zit versus een 80-jarige die de Nijmeegse Vierdaagse wandelt. Tegelijkertijd volgen de technische ontwikkelingen en innovaties in de zorg elkaar snel op, wat steeds meer mogelijkheden voor behandeling biedt. Ouderen worden dan ook steeds meer behandeld.
Het coalitieakkoord investeert in preventie. Dat is een goede ontwikkeling, want dit bevordert de kwaliteit van onze gezondheid en beperkt daarmee de zorgvraag. Men spreekt verder over passende zorg als norm. Het Zorginstituut hanteert hiervoor de volgende definitie: “Passende zorg is doelmatige, waardegedreven en effectieve zorg, zet in op gezondheid in plaats van ziekte, komt samen met de patiënt of cliënt tot stand en wordt dichtbij georganiseerd. Passende zorg ontstaat door de zorgvraag als uitgangspunt te nemen, en het aanbod en de bekostiging van zorg in samenhang met elkaar te organiseren”. Maar wat betekent dit voor de zorg?
Het suggereert dat we onder- en overdiagnostiek/behandeling voorkomen. Het betekent ook dat de zorg gericht is op gezondheid, functioneren en kwaliteit van leven; dat zorg samen met patiënt en professional tot stand komt en dat zorg op de juiste plek geleverd wordt. Zorg die vaak voorkomt en niet complex is, is voor iedereen dichtbij beschikbaar, terwijl complexe zorg die weinig voorkomt gespecialiseerd is. Maar wanneer is de zorg complex? En wanneer is de zorg passend voor een oudere patiënt? We staan niet alleen financieel voor uitdagingen, maar ook voor welke zorg het best passend is voor de oudere patiënt.
Medisch zorgprofessionals moeten niet langer alleen maar oog hebben voor de ziekte en het lichamelijk welbevinden, maar juist ook voor het mentaal welbevinden (zoals omgaan met verandering, gevoel van controle), de zingeving (zoals levenslust, vertrouwen hebben), de kwaliteit van leven (zoals genieten, gelukkig zijn), het sociaal maatschappelijk functioneren (zoals sociale contacten, erbij horen) en het dagelijks functioneren (zoals zorgen voor jezelf, hulp kunnen vragen). Vele ouderen zullen zich straks steeds eenzamer gaan voelen, naar schatting meer dan de helft van alle 75-plussers.
In het positieve gezondheidsmodel van Machteld Huber omschrijft zij ‘gezondheid’ als volgt: “Gezondheid is het vermogen je aan te passen en je eigen regie te voeren in het licht van de sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het leven”. Met het oog op positieve gezondheid zal dit mentaal welbevinden de uitkomsten van onze ziektegerichte interventies negatief kunnen beïnvloeden. Het is dus van belang om te kijken hoe we deze eenzaamheid proactief kunnen aanpakken. Dit levert namelijk directe gezondheidswinst op.
Doordat we te maken hebben met een steeds heterogenere groep, is het belangrijk dat zorgprofessionals denken in scenario’s en alle mogelijke behandelstrategieën aanvullen met alle mogelijke interventiestrategieën. Niet alleen op medisch domein, maar ook op andere domeinen. Wil je impact hebben op de totale gezondheid van een ouder persoon, dan is het van belang dat het medisch handelen verbreed wordt naar domeinen buiten de gezondheidszorg, zoals het sociale domein en woningbouw. Passende zorg ontstaat door de zorgvraag als uitgangspunt te nemen en het aanbod en de bekostiging van zorg in samenhang met elkaar te organiseren. Zo bezien sluit deze werkwijze hier uitstekend op aan.
Zorgprofessionals hebben te maken met heterogene ouderen met vaak multimorbiditeit waarbij ze in scenario’s van interventies moeten leren denken en werken. Daarbij moeten ze meer kennis en vaardigheden hebben van de laatste levensfase van ouderen. Maar ook effectieve communicatie, omgaan met medische onzekerheid, omgaan met emoties, het goed coördineren van zorg en samenwerking zijn belangrijke competenties. Daarbij is het essentieel dat professionals zowel interdisciplinair worden opgeleid als interdisciplinair werken, en dat ook domeinoverstijgend denken en verbinden in netwerken van belang is.
Regionalisering is een antwoord op de maatschappelijke problemen (vergrijzing, stijgende zorgkosten, personeelstekort) in Nederland. Er moet worden ingezet op preventie, waarmee de zorgvraag afneemt, en het flexibel en efficiënt benutten van personeel, voor de juiste zorg op de juiste plaats. De juiste zorg op de juiste plaats is een onderdeel van passende zorg. Naast de benodigde tijdsinvestering die het zal kosten om de zorg te innoveren, zijn het huidige financieringsmodel en het gebrek aan gezamenlijke digitale informatiesystemen, databronnen en uitwisselingsmogelijkheden de belangrijkste belemmeringen voor regionalisering.
Mogelijk dat een start voor regionalisering gemaakt kan worden vanuit het ziekenhuis, waarbij de landelijke richtlijn ‘Multimorbiditeit en Regie in het Ziekenhuis’ kan ondersteunen als een handreiking voor de (interne) ziekenhuisorganisatie. Daarnaast is als praktisch voorbeeld in het Radboudumc Nijmegen een centrum voor geïntegreerde zorg in oprichting, met onder andere als opdracht om passende zorg voor de complexe patiënt te organiseren in samenwerking met de eerste lijn.
Kortom: de regionalisering van de zorg is van wezenlijk belang om bovenstaande problematiek tijdig het hoofd te bieden.
