De regionale verschillen in brede welvaart in Nederland zijn groot en ze nemen toe. Het beleid van het kabinet moet zich richten op het tegengaan van onwenselijke verschillen, het compenseren van achterstanden alleen is onvoldoende. Dat stellen de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli), de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) en de Raad voor het Openbaar bestuur (ROB) in het advies Elke regio telt! Een nieuwe aanpak van verschillen tussen regio’s. Wat is de rol van de Rijksoverheid in het voorkomen dan wel verkleinen van onwenselijke verschillen tussen regio’s om zo Brede welvaart te bevorderen? Dat hangt natuurlijk nauw samen met de manier waarop de Rijksoverheid haar beleid insteekt en de lusten en de lasten verdeeld over de regio’s. Het oplossen van deze regionale verschillen is niet alleen goed voor de regio’s, maar dient ook het nationaal belang.
De Nederlandse overheid heeft de laatste decennia ingezet op efficiëntie, met het idee dat door meer efficiëntie te genereren in bepaalde regio’s, alle regio’s meer zouden krijgen, alleen sommige regio’s meer dan anderen. De praktijk is echter weerbarstig. De ‘meest efficiënte’ regio’s – al dan niet gestimuleerd door het innovatiebeleid – zijn veel efficiënter geworden en trekken meer dan alleen het merendeel van het inkomen naar zich toe. Regio’s die minder efficiënt bleven hierdoor achtergesteld, of hebben zelfs een grotere achterstand opgelopen. Dit is een onwenselijke uitkomst. Niet alleen voor de inwoners van die regio’s, die hierdoor minder kansen hebben en minder participeren, maar uiteindelijk ook voor heel Nederland. Deze onwenselijke verschillen tasten de democratie aan, leiden tot een lager welvaartsniveau, en minder vermogen te acteren in de grote transities van nu.
In het advies Elke regio telt! Een nieuwe aanpak van verschillen tussen regio’s worden vijf probleemregio’s nader geanalyseerd. Er is gekeken naar de Brede welvaartscijfers, en de onderzoekers hebben gesprekken gevoerd met mensen in die regio’s. De vraag waarom het Rijk niet lukt deze scheve welvaartsverdeling te verbeteren poogt het rapport hiermee te beantwoorden. Er is in deze regio’s sprake van serieuze gezondheidsachterstanden, een laag vertrouwen in instituties en een lagere economische ontwikkeling en materiële welvaart ten opzichte van de rest van Nederland.
Tevens kampen de regio’s met een verminderde bereikbaarheid van voorzieningen en een wisselende kwaliteit van de leefomgeving. Juist de verminderede bereikbaarheid geeft een flinke dreun voor de gemeenschapszin in deze regio’s, en de negatieve ontwikkelingen hebben een domino-effect waardoor het ook steeds lastiger wordt dit op te lossen. Het schrijnende is dat deze problematiek niet nieuw is. De scheefheid van deze regio’s gaat al generaties mee, al voorafgaand aan het nationale efficiëntiebeleid, en ook ten tijde van het regionaal beleid waren deze verschillen goed zichtbaar. Daarbij zijn deze problemen multidimensionaal en verbonden aan elkaar.
Vanuit de regio’s is de eerste stap naar gelijktrekking heel duidelijk. Er is een langdurige inzet nodig. Het incidentele en kortdurende karakter van het huidige Rijksbeleid moet over boord. Zelfs de Regiodeals, die bijzonder waardevol zijn, zijn te kort en van te geringe omvang om de regionale structurele problematiek aan te pakken. Het algemene gevoel in de regio’s is dat de landelijke overheid niet begrijpt wat er speelt en de perifere regio’s overslaat. De inwoners van de perifere regio’s voelen zich onderbedeeld als het gaat om investering, zeker wanneer het gaat om investeringen in infrastructuur, zorg, cultuur en onderwijs. Den Haag komt pas naar de Regio als er problemen zijn, de regio ligt ver weg af van de Haagse werkelijkheid. Daar staat weliswaar tegenover dat de regio’s een sterk ontwikkeld sociaal netwerk hebben, maar ook aan deze persoonlijke inzetbaarheid van burgers zitten grenzen.
In elk geval moeten we af van de manier waarop nu de fondsen verdeeld worden naar ‘Haagse maatstaven’, gericht op efficiëntie. Het Brede welvaart denken biedt een mooi kader voor hernieuwd denken in deze materie. Er moet structureel en langdurig gewerkt worden aan het structureel tegengaan van de regionale achterstanden. Vanuit het Brede welvaart denken moet er meer waarde gehecht worden aan het sociale belang van voorzieningen en infrastructuur (verbindingen). Er moet rekening gehouden worden met specifieke regionale context, zoals bijvoorbeeld lagere bevolkingsdichtheid of grensregio’s. Elke regio telt! noemt dit heel mooi ‘beleid voor heel Nederland’, beleid dat de regio erkent en laat zien dat de regio er toe doet. Want als het advies iets laat zien, is dat generiek beleid specifieke consequenties heeft. De regio’s buiten de economische kerngebieden betalen daarvoor de prijs.
