Circa 14 procent van de meiden (en 3 procent van de jongens) maakt seksueel geweld mee. Dat is een schatting uit de recent verschenen Slachtoffermonitor seksueel geweld tegen kinderen 2017-2021 van Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen Conny Rijken. (1) Dat is alarmerend, maar veel minder dan de schattingen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Uit (oud) onderzoek van de WHO wordt geschat dat circa 20 tot 33 procent van de meisjes seksueel geweld ervaart. (2) Het probleem is daarom veel groter en vaak ook verbonden aan cultuur, armoede en mensenhandel.
Zoals gezegd maken in de Slachtoffermonitor (hierna de monitor) 14 procent van de meiden tussen 15 en 17 jaar een vorm van fysiek seksueel geweld mee. Online is dit nog veel meer (28,5 procent). Schokkend is dat een kwart binnen vijf jaar weer slachtoffer wordt en een derde nog vaker. Interventies zijn waarschijnlijk niet heel erg effectief en 7 procent van de slachtoffers wordt later gesloten geplaatst. We kunnen, samen met de auteurs van de monitor, hieruit afleiden dat deze prevalentiecijfers slechts het topje van de ijsberg zijn, een zeer ernstige conclusie.
Want waar jaren geleden een nare seksuele ervaring ‘er bij’ hoorde, en verkrachting gezien werd als ‘normaal’ gedrag van mannen, met name als oorlogsbuit, weten we dat dit absoluut niet klopt. (3) Seksueel geweld is niet normaal, is enorm ingrijpend voor jongeren en vormt een serieuze bedreiging voor hun ontwikkeling. Veel jongeren wijten wat hen is overkomen aan zichzelf, worden depressief en ontwikkelen wat we noemen ‘negatieve emotionaliteit’. Dat is een kluwen van problemen, zoals onzekerheid, depressie, een laag zelfbeeld, eenzaamheid, wanhoop, agressie, schoolverzuim en risicovol gedrag – denk aan excessief gebruik van sociale media, middelengebruik en promiscue gedrag om zichzelf te straffen. Ze worden minder gevoelig voor correctie en vaker gesloten geplaatst. (4)
Vaak krijgen slachtoffers herbelevingen en nachtmerries die langzaam kunnen overgaan in een Post Traumatische Stress Stoornis (PTSS), met als gevolg: automutilatie, suïcidaliteit, woedeaanvallen, dissociatie, eetproblemen (anorexia), en nog meer risicovol gedrag met herhaald slachtofferschap. Als het eenmaal zover is, kan de weg terug heel lang zijn. Soms met een slechte afloop, omdat hulpverleners machteloos staan en vaak naar steeds meer naar dwang grijpen (secundaire traumatisatie). Zoals het rapport ook opmerkt wordt een gedeelte gesloten geplaatst, waar ze weer nieuwe trauma’s opdoen die nog moeilijker te behandelen zijn.
Het gaat vaak om jongeren die vanuit zichzelf al extra gevoelig zijn. Naar schatting 30 procent van de jongeren zijn gevoeliger voor de omgeving dan hun leeftijdsgenoten. Dat is niet per se slecht. Deze jongeren doen het vaak heel goed in mensenberoepen, zoals binnen Zorg en Welzijn en de cultuursector. Die gevoeligheid is ook geen ziekte, maar kan wel een biologische oorzaak hebben: genetisch door intergenerationele overdracht, middelengebruik van de ouders, of problemen rond de geboorte. Maar ook psychologische karaktereigenschappen kunnen aan deze gevoeligheid bijdragen.
Tot slot vinden we in de historie vaak eerdere trauma’s in de kindertijd. Bijvoorbeeld een ouder met een psychisch probleem, het gevoel ‘anders’ te zijn, eenzaamheid, of gepest worden op school. En eenzaamheid en het gevoel ‘er niet bij te horen’ beschadigt de witte stof van het voorste gedeelte van de hersenen, waardoor er nog minder zelfregulatie ontstaat. (5) (6) Deze extra gevoeligheid maakt kinderen nog kwetsbaarder voor misbruik, omdat mannen een evolutionaire neus hebben voor kwetsbare meisjes die zij kunnen ‘gebruiken’. (7) Experimenteel onderzoek bevestigde dit. (8) Aan mannelijke studenten werden videotapes van meisjes getoond. Hen werd vervolgens gevraagd wie ze ongevraagd zouden benaderen om ze te betasten. Onzekere meisjes werden er door de studenten op grond van hun onzekere voorkomen en aarzelende loopje feilloos uitgekozen.
De uitkomsten van de monitor over herhaald slachtofferschap komen daarom overeen met het onderzoek. En trauma op trauma maakt herstel steeds moeilijker en reactiveert ook eerdere trauma’s. Het blijft stapelen bij de meest kwetsbaren onder ons. Daar komt bij dat de omgeving geregeld, op z’n zachtst gezegd, ongelukkig reageert. Meisjes die meerdere keren zijn verkracht lieten mij vaak weten dat hen ‘risicovol gedrag’ werd verweten. Een dergelijk onbegrip komt hard binnen, omdat ze de verkrachting toch al aan zichzelf weten. Meestal zwijgen ze daarom maar, tegen ouders, leerkrachtenhulpverlening of politie; dat noemen we ‘self-silencing’. (9) Terwijl juist deze mensen op de hoogte moeten zijn. De langetermijngevolgen zijn immers zeer nadelig voor hun lichamelijke en geestelijke gezondheid.
Bovenstaande onderzoeken laten ook meteen zien waarom interventies vaak zo weinig effect hebben, net als bijvoorbeeld antipestmethodes op school (vaak ook kwetsbare kinderen). (10) Wat wel helpt, is de zo snel mogelijke inzet van traumatherapie. Want een wachtlijst van zes maanden resulteert meestal in PTSS-ontwikkeling en de gesloten jeugdzorg.
Zolang er door (meestal) mannen op kwetsbare jongeren wordt gejaagd, zullen er slachtoffers blijven vallen. Straffen helpt niet, ook omdat de pakkans vaak klein is en het ook nogal eens vaak om bekenden gaat. Uit het eerdergenoemde onderzoek naar het betasten van vrouwen bleek ook dat de kans dat de studenten tot actie overgingen groter werd in het donker.
Wat we wel kunnen doen, is het probleem aandacht geven, zoals de MeToo-beweging en de Rapporteur doen. Maar ook alledaags seksisme geeft bepaalde mensen een prikkel om tot actie over te gaan. Dat noemen we ‘rape cognitions’ (verkrachtingsideeën). Vooral mensen met een negatieve houding naar anderen – de zogenaamde ‘duistere driehoek’: psychopathie, narcisme en de neiging om te manipuleren (Machiavellisme) – worden daardoor gestimuleerd, zo laat recent onderzoek zien. (11)
Het gaat in gewone mensentaal dan vaak om boze, verongelijkte mannen die vinden dat ze iets wordt onthouden waar ze denken recht op te hebben, zonder over de consequenties na te denken. Ik noem dat ‘krokodillengedrag’. Een krokodil denkt niet na over zijn of haar eigen gedrag, maar zegt meteen ‘hap!’ en kan niet ‘niet-hap’ doen. Want het gaat niet om nadenken over eigen gedrag (cognitieve zelfregulatie) of over iets fijn vinden (emotionele zelfregulatie). Centraal staat het idee iets te ‘moeten hebben wat je toekomt’, een vorm van onbewust obsessief en compulsief gedrag in het kader van machtsfantasieën en dominantie. (12) Dat komt vaak door eigen vroegkinderlijk trauma en uit angst voor verlies, zo beschrijft Eva Billen in haar recente proefschrift. (13) Dit zien we ook vaker in oorlogssituaties bij veel angst en stress.
Wat dat betreft is het jammer dat de monitor van de Nationaal Rapporteur niet meer aandacht kreeg in de vorm van concrete kennis als het gaat om het aanleren van zelfregulatie, zoals Billen voorstelt. Voor de meeste slachtoffers gaat de pijn niet meer over.
Download hier Slachtoffermonitor seksueel geweld tegen kinderen 2017-2021
1) Bron: https://www.nationaalrapporteur.nl/publicaties/rapporten/2022/11/08/slachtoffermonitor-seksueel-geweld-tegen-kinderen
2) 11. World Health Organization (WHO) Global Status Report on Violence Prevention 2014. WHO; Geneva, Switzerland: 2014. [Google Scholar]
3) In de vroeger tijden kregen vrouwen vaak het advies: ‘open your legs and close your eyes and think of England’.
4) Bron: https://www.socialevraagstukken.nl/seksueel-misbruikte-meisjes-horen-niet-in-een-gesloten-instelling/
5) Onyebuchi Okeke, Aziz Elbasheir, Sierra Carter, Abigail Powers, Yara Mekawi, Charles F. Gillespie, Ann Schwartz, Bekh Bradley, Negar Fani. Indirect Effects of Racial Discrimination on Health Outcomes Through Prefrontal Cortical White Matter Integrity. Biological Psychiatry: Cognitive Neuroscience and Neuroimaging, 2022; DOI: 10.1016/j.bpsc.2022.05.004
6) Chwaszcz J, Bartczuk RP, NiewiadomskaI, Sławska-Jaroszewska P (2022) Quality of life and
prosocial or antisocial coping with resource deprivation: A cross-sectional study of people at
risk of social exclusion. PLoS ONE 17(9):e0275234. https://doi.org/10.1371/journal.
pone.027523
7) Bron: https://psycnet.apa.org/doiLanding?doi=10.1037%2F1089-2699.12.1.53
8) Bron: https://www.researchgate.net/publication/225526476_Person_Perception_through_Gait_Information_and_Target_Choice_for_Sexual_Advances_Comparison_of_likely_Targets_in_Experiments_and_Real_Life
9) Bron: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30518269/
10) Bron: https://www.jclinepi.com/article/S0895-4356(22)00100-7/fulltext
11) Bron: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9149267/
12) Bron: https://www.tilburguniversity.edu/nl/actueel/nieuws/meer-nieuws/focus-op-zelfregulatie-helpt-crimineel-gedrag-verminderen
13) Bron: https://www.hsleiden.nl/residentiele-jeugdzorg/nieuws/herstel-door-zelfcontrole-en-zelfmanagement-in-de-forensische-sector-nieuwe-inzichten
