Gemeenten zijn de laatste jaren meer taken zelf gaan uitvoeren in plaats van via gemeenschappelijke regelingen, zoals veiligheidsregio’s, intergemeentelijke sociale diensten en gemeentelijke gezondheidsdiensten. Gemeenten gaven in 2024 ruim 55 procent meer uit dan in 2017. De uitgaven van gemeenschappelijke regelingen stegen in diezelfde periode met slechts 23 procent. Dit meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).
Bij gemeenten stegen de uitgaven van 55,3 miljard euro naar bijna 86 miljard euro. Bij gemeenschappelijke regelingen waren de uitgaven 10,7 miljard euro in 2017 en 13,2 miljard euro in 2024.
Een gemeenschappelijke regeling is een regionaal samenwerkingsverband tussen gemeenten, provincies of waterschappen. Het gaat bijvoorbeeld om veiligheidsregio’s, gemeentelijke gezondheidsdiensten (GGD’en), sociale werkvoorzieningsschappen, intergemeentelijke sociale diensten en omgevingsdiensten.
Vanaf 2018 groeien de uitgaven van de samenwerkingsverbanden over het algemeen minder sterk dan die van gemeenten. Alleen in 2020 en 2021 was het andersom, toen de uitgaven van GGD’en en veiligheidsregio’s tijdelijk veel hoger waren tijdens de coronapandemie.
Van 2010 tot en met 2017 groeiden de uitgaven van gemeenschappelijke regelingen juist meer dan bij gemeenten, met uitzondering van 2015. In dat jaar daalden de uitgaven van gemeenschappelijke regelingen doordat de stadsregio’s werden opgeheven.
De omslag naar een minder sterke stijging van de uitgaven vanaf 2018 heeft te maken met de verschuiving van taken naar gemeenten en specifieke ontwikkelingen bij gemeenten. De drie grootste verschillen zijn op het gebied van inkomensregelingen, sociale werkplaatsen en veiligheid.
De lasten op het beleidsterrein Inkomensregelingen zijn tussen 2018 en 2023 bij gemeenschappelijke regelingen minder sterk gestegen dan die bij gemeenten (bijna 15 procent tegenover 27 procent). Dat komt doordat steeds meer gemeenten taken op dit gebied weer zelf uitvoeren, in plaats van een intergemeentelijke sociale dienst.
Zo’n sociale dienst voert voor de deelnemende gemeenten taken uit op het gebied van sociale zekerheid (zoals bijstandsuitkeringen) en krijgt hiervoor budget van de gemeenten. Na 2017 is een aantal intergemeentelijke sociale diensten opgeheven.
Een andere belangrijke oorzaak is de invoering van de Participatiewet in 2015. Vanaf dat moment kregen de sociale werkvoorzieningsschappen geen nieuwe medewerkers meer en was de afbouw hiervan in gang gezet. Vervolgens zijn veel van deze gemeenschappelijke regelingen opgeheven en daalden de lasten die ze maakten om mensen onder begeleiding in een beschermde werkomgeving te laten werken met 20 procent tussen 2018 en 2023. Doordat steeds meer gemeenten deze taken weer zijn gaan uitvoeren, zijn hun lasten op dit taakveld gestegen (met 5 procent).
Ook de lasten op het beleidsterrein Veiligheid zijn bij gemeenten sterker gestegen (40 procent) dan bij gemeenschappelijke regelingen (32 procent). Hieronder vallen rampenbestrijding, brandweer en toezicht en handhaving van de openbare orde. De laatste taak –handhaving van de openbare orde– wordt alleen uitgevoerd door gemeenten.
De sterkere stijging bij gemeenten komt doordat er tussen 2018 en 2023 veel handhavers in dienst zijn gekomen bij enkele grote gemeenten. In mindere mate speelt ook de compensatie voor aardbevingsschade in Groningen een rol bij de stijging, door hogere lasten voor gemeenten in die provincie.
