Zorgfraude is meer dan een financieel lek – het raakt de kwaliteit van zorg, het vertrouwen van kwetsbare groepen én de integriteit van het stelsel. Schattingen lopen uiteen van drie procent tot tien procent van het budget in de Wmo en Jeugdwet, en ijken in de miljarden. Om deze impact aan te pakken, is een samenhangende en bestuurlijk stevige aanpak essentieel – en daar ontbreekt het vaak aan.
Gemeenten beginnen vaak met losse maatregelen – een toezichthouder hier, een controlerend kwartaalgesprek daar – maar zonder een integrale strategie blijft de helft van het werk liggen. Regionale rekenkamerrapporten laten zien dat bestuurlijke besluitvorming over preventie en bestrijding traag verloopt, en dat wethouders en raden onvoldoende eigenaarschap tonen. Best practice: neem zorgfraude bestuurlijk serieus, geef het een duidelijke plek in bredere beleidsagenda’s en stel doelen en middelen beschikbaar.
Zorgfraude ontstaat vaak bij het weglekken van budgetten die niet getoetst worden. Diepgravende analyses van jaarrekeningen, slimme inkoop en strakke contracten zijn cruciaal. Maar onderzoek laat zien dat gemeenten dit te weinig samenhangend oppakken. Advies: stel duidelijke eisen bij aanbesteding, combineer financieringsbudgetten met rechtmatigheidstoetsen en voer systematische contractbesprekingen over declaratierechtmatigheid.
Zorgaanbieders opereren vaak in meerdere gemeenten. Zonder regionale samenwerking lopen individuele gemeenten tegen muren aan. De Wet bevorderen samenwerking en rechtmatige zorg (Wbsrz) versterkt dit door gezamenlijke instrumenten zoals het Informatie Knooppunt Zorgfraude (IKZ) en het Waarschuwingsregister zorgfraude. Leg regionale afspraken vast in samenwerkingsovereenkomsten, stem toezichtcapaciteit af, en maak actief gebruik van IKZ-signalen.
Een meldpunt voor inwoners, cliënten én professionals vormt een belangrijke signaleringsbron. Maar veel gemeenten gebruiken dit nog te weinig. Ook de cultuur ontbreekt: medewerkers weten vaak niet hoeveel alertheid wordt verwacht. Stap vooruit: verbreed bewustzijn via trainingen, maak meldprocessen toegankelijk, en communiceer actief over zorgplicht en sancties, richting zowel aanbieders als cliënten.
Effectiviteit zonder meten blijft grotendeels giswerk. De Algemene Rekenkamer constateert dat er te weinig overzicht is over wat de inzet oplevert. Ontwikkel een set indicatoren – aantal onderzoeken, omvang teruggevorderde gelden, aantal signalen, en integreer die in bestuurlijke control-cycli. Gebruik ICT en data-analyse om trends vroegtijdig te detecteren.
Zorgfraude is een sluipend gevaar dat impact neemt bij kwetsbare groepen, fractale verspilling veroorzaakt, en falende governance blootlegt. De oplossing zit niet in losstaande acties, maar in de samenhang. Een integrale governance-aanpak voorkomt vrijblijvendheid en plaatst zorgfraude stevig op de bestuurlijke agenda. Het vraagt om leiderschap dat verder kijkt dan incidentbestrijding, en durft te bouwen aan duurzame structuur.
