Elke dag verliezen vijf mensen in Nederland hun leven door suïcide. Dit zijn niet slechts cijfers, maar het verhaal van een probleem dat diepe wonden nalaat in de samenleving. We hebben het over jaarlijks meer dan 250.000 mensen, die geraakt worden door de impact van suïcide. Suïcide is de belangrijkste doodsoorzaak onder jongeren van 10 tot 30 jaar en neemt onder deze groep toe. De vraag die we ons moeten stellen is: hoe kunnen we samen het tij keren?
Mensen die een suïcidepoging deden, leren ons dat suïcide meestal geen bewuste keuze voor de dood is, maar dat zij echt niet meer wisten hoe verder te leven. Praten over suïcidale gedachten is vaak moeilijk. Zó moeilijk, dat veel mensen worstelen in eenzaamheid tot ze uiteindelijk geen uitweg meer zien. Daar kunnen we samen iets in betekenen. Van onderwijs tot werkgever, van huisarts tot jeugdzorg, van drogist tot buurthuis en van schuldhulpverlening tot ziekenhuis. We kunnen met vereende krachten samen een vangnet rondom een persoon met suïcidale gedachten vormen.
Bij suïcidepreventie onderscheiden we drie belangrijke pijlers: universele, selectieve en geïndiceerde preventie. Inzet op al deze pijlers vormt de basis voor een effectieve aanpak, waarbij de focus ligt op zowel bewustwording als directe interventie.
1. Universele Preventie: durven en leren praten over suïcide
Door als maatschappij te durven en leren praten over suïcidale gedachten kunnen we levens redden. Dat vraagt om een verandering. Door met bewustwordingscampagnes het taboe op het onderwerp te doorbreken, doorbreken we ook het isolement van mensen met suïcidale gedachten.
2. Selectieve Preventie: identificeren van risicogroepen en hen helpen hulp te zoeken
Bepaalde groepen mensen lopen meer risico op suïcidale gedachten. Bij mannen komt suïcide ruim twee keer zo vaak voor als bij vrouwen. Daarnaast komt suïcidaal gedrag bijvoorbeeld relatief vaak voor bij jongeren met psychische problemen, mensen uit de LHBTIQ+ gemeenschap of mensen die op dat gebied zoekende zijn, agrarische ondernemers en mensen met een uitkeringssituatie en/of schuldenproblematiek. Een actieve benadering helpt om suïcidaal gedrag in een zo vroeg mogelijk stadium te voorkomen en hun weerbaarheid te vergroten. Sleutelfiguren zoals leraren en professionals op de spoedeisende hulp worden getraind om het gesprek aan te gaan, door te vragen en mensen te helpen hulp te zoeken.
3. Geïndiceerde Preventie: veiligheid en goede zorg bieden aan mensen met suïcidaliteit
Geïndiceerde preventie richt zich op mensen die daadwerkelijk worstelen en gediagnostiseerd zijn met suïcidaliteit. We willen er alles aan doen om ervoor te zorgen dat deze mensen veilig blijven en snel toegang krijgen tot adequate zorg. Daarvoor is nodig dat professionals, naasten en ervaringsdeskundigen weten hoe zij kwalitatief goede zorg en behandeling kunnen krijgen die richtlijnconform is en is gebaseerd op effectieve interventies.
Niemand kan alleen suïcide voorkomen. Effectieve suïcidepreventie vraagt om samenwerking tussen verschillende partijen in de samenleving. Op 4 juni 2024 is de Wet Integrale suïcidepreventie, een nieuw artikel in de wet Publieke Gezondheid, door de Eerste Kamer aangenomen. Deze wet, die vermoedelijk medio 2025 in werking treedt, zorgt ervoor dat er op 3 niveaus structureel beleid wordt opgezet:
Landelijk beleid: vastgesteld door de Minister van VWS, in overleg met andere ministeries die het aangaat.
Gemeentelijk beleid: gemeenten hebben de taak om lokaal suïcidepreventiebeleid te ontwikkelen en te implementeren.
Individuele hulpverlening: wettelijke grondslag onder de beschikbaarheid van een gratis en anonieme hulplijn die24/7 beschikbaar is.
Gemeenten kunnen een cruciale rol spelen in suïcidepreventie. Momenteel heeft slechts 14% van de gemeenten suïcidepreventiebeleid. Met de nieuwe taak van de gemeenten zullen, als onderdeel van lokaal gezondheidsbeleid, plannen met gerichte acties worden ontwikkeld om suïcides te voorkomen.
Afgelopen jaren bouwden al 10 regio’s, met daarin 60 gemeenten, met ondersteuning van Stichting 113 Zelfmoordpreventie aan lokale actienetwerken suïcidepreventie. Deze netwerken handelen met een actieplan met lokale initiatieven op alle niveaus van preventie. Ze starten altijd met het verkrijgen van inzicht in de lokale situatie en de risicogroepen.
Gemeente Arnhem is een goed voorbeeld van een lokaal initiatief. Samen met lokale sportverenigingen, de GGZ, en het Sociaal Wijkteam, heeft de gemeente suïcidepreventie toegevoegd aan de gezondheidschecks in achterstandswijken. Dit initiatief helpt om signalen van eenzaamheid en suïcidaliteit vroegtijdig te herkennen en aan te pakken.
Suïcidepreventie is een taak voor de hele samenleving. Daarom roepen we iedereen op om mee te helpen. Er zijn gelukkig al veel goede initiatieven die werken. Maar door gezamenlijke inspanning kunnen we meer bereiken. De komende tijd zullen gemeenten die taak gecoördineerd oppakken. Stichting 113 Zelfmoordpreventie is bereikbaar voor iedereen die een rol wil spelen in deze missie. Er is informatie beschikbaar voor gemeenten of anderen die een (regie)rol willen nemen in een lokale aanpak. En 113 kan als sparringspartner meedenken over de lokale situatie en de te nemen stappen.
Suïcidepreventie vraagt om een collectieve inspanning en een verandering in de manier waarop we over suïcide denken en praten. Door openlijk te durven spreken over suïcidale gedachten, kunnen we levens redden. Het taboe moet verdwijnen, zodat mensen die worstelen met suïcidale gedachten zich gesteund voelen en de hulp krijgen die ze nodig hebben. Samen kunnen we een verschil maken. Laten we de uitdaging aangaan en streven naar een samenleving waar niemand eenzaam en radeloos sterft door suïcide.
