Inzetten op taal is goed voor de ontwikkeling van burgerschap bij leerlingen, concludeert Bram Eidhof in zijn promotieonderzoek. Rekenvaardigheid en intelligentie zijn daarentegen veel minder invloedrijk. Eidhof verdedigde zijn proefschrift op dinsdag 15 maart aan de Universiteit van Amsterdam.
Burgerschapseducatie wordt als essentieel gezien om jongeren gereedschappen mee te geven om aan de maatschappij deel te nemen, op de maatschappij te reflecteren en zelf vorm te geven aan de maatschappij. Terwijl het Platform Onderwijs 2032 pleit voor een stevige verankering van burgerschapsonderwijs in het curriculum van het primair en voortgezet onderwijs, worstelen veel beleidsmakers, docenten, en schoolleiders echter nog met de precieze invulling van dit type onderwijs. Enerzijds vanwege het normatieve karakter van burgerschap, anderzijds omdat ze op zoek zijn naar wat werkt.
Eidhof verschaft met zijn promotie-onderzoek meer inzicht in generieke factoren die bij kunnen dragen aan effectief burgerschapsonderwijs. Deze generieke factoren zijn inherent aan het onderwijs en kunnen meerdere onderwijsdoelen tegelijkertijd dienen. Daarnaast behandelt hij het normatieve karakter van burgerschap – over goed burgerschap kunnen scholen en leerlingen immers van mening verschillen – en stelt hij daarom een onderscheid tussen verschillende doelen voor.
Taalontwikkeling
Er wordt vaak gedacht dat extra investeren in taal en rekenen ten koste gaat van burgerschapsontwikkeling van scholieren en vice versa. Tijd en middelen kunnen nu eenmaal maar een keer worden ingezet in het onderwijs. Deze veronderstelde trade-off blijkt echter niet op individueel niveau te bestaan.
Taalontwikkeling hangt juist positief samen met de ontwikkeling van onder andere burgerschapskennis en –houdingen, zo blijkt uit het promotieonderzoek van Eidhof. Uit eerder onderzoek bleek al dat taal een centrale rol speelt in processen van betekenisgeving en in hoe individuen zich verhouden tot de wereld. Daarnaast laat recent onderzoek zien dat het lezen van literaire fictie en het ervaren van een hoge mate van betrokkenheid tijdens het lezen van fictie het empathisch vermogen kan verhogen.
De bevindingen van Eidhof bevestigen de positieve relatie tussen taalvaardigheid en burgerschapscompetenties. Taal hangt in het bijzonder samen met burgerschapshoudingen en -kennis. Burgerschapscompetenties hangen niet of zwak samen met andere cognitieve vaardigheden, zoals intelligentie of wiskundig vermogen.
‘Je kan op basis van dit onderzoek niet concluderen dat alleen een extra investering in taalontwikkeling afdoende is voor voldoende ontwikkeling van burgerschapscompetenties. Juist een combinatie van zowel investeren in specifieke burgerschapsprogramma’s als voldoende aandacht voor taalontwikkeling zal vruchten afwerpen,’ licht Eidhof toe.
Consensus en contested doelen
Eidhof introduceert daarnaast het onderscheid tussen consensus en ‘contested’ burgerschapsdoelen. Waar consensusdoelen – die gebaseerd zijn op onze Grondwet en algemene democratische waarden - breed gedeeld zijn en onderdeel kunnen worden van nationale einddoelen, bieden de ‘contested’ burgerschapsdoelen juist ruimte voor een schoolspecifieke invulling van burgerschap. Door beide type doelen op te nemen in hun visie op burgerschap, kunnen scholen leerlingen zowel vanuit hun eigen profiel uitrusten als voorbereiden op het leven in de brede maatschappij.
Methodiek
Eidhof maakte voor zijn onderzoek gebruik van gegevens uit de Cohort Onderwijsloopbanen Onder Leerlingen (COOL) en de European Value Survey (EVS) studies. Daarnaast nam hij speltheoretische experimenten af waarin spanningsvolle situaties tussen groepen studenten werden gecreëerd.
