In dit artikel besteden wij aandacht aan de mogelijk meest relevante tools voor de toekomst van de ouderenzorg in de thuiszorg, voor zover dit nu uit afgerond en nog lopend onderzoek naar voren komt (1). We willen twee digitale thuiszorgtechnologieën aan u voorstellen, die allebei bovendien ook in het sociaal domein toepasbaar zijn en ook toegepast worden: beeldzorg met een seniorentablet en leefstijlmonitoring.
shapecharge_E+_via GettyImages
Een seniorentablet is een tablet met een aangepast startscherm en vervolgschermen voor gebruik door senioren. Voor de mantelzorg is een portaal waarmee de mantelzorg de tablet bij de oudere persoon op afstand kan beheren en diensten kan starten zoals beeldbellen. Voor de thuiszorg is er ook een digitale omgeving om te kunnen beeldbellen met de cliënten.
Dit type seniorentablet wordt nu ingezet in de thuiszorg voor beeldschermzorg door meerdere thuiszorgorganisaties. Een reden hiervoor is dat onder de cliënten van de thuiszorg toch relatief veel mensen met cognitieve beperkingen zijn. Dan hoeft er nog geen sprake te zijn van dementie. Uit onderzoek en praktijk blijkt dat met het ouder worden en ook bij (nog) milde cognitieve beperkingen het gebruik van een reguliere tablet, smartphone of PC lastig kan worden. Dit bemoeilijkt dan ook het gebruik van beeldbellen in de zorg, maar ook tussen de gebruiker en de familie.
De introductie van beeldzorg heeft de volgende kosten:
Introductie (training, installatie, beheer)
Randvoorwaarden, zoals smartphones en internetverbinding
Aanschaf hard- en software
Zorgcentrale
Maandelijks abonnement
De belangrijkste opbrengst van beeldzorg in de thuiszorg is het kunnen vervangen van zorgmomenten waarvoor drie keer per dag thuiszorg aan huis komt. Vooral bij de doelgroep alleenwonende mensen met dementie komen de zorgmomenten, zoals aanreiking van medicatie en ondersteuning bij eten en drinken, voor. Als een dergelijk zorgmoment uniek is – alleen hiervoor komt de thuiszorg langs – kan dit zorgmoment vervangen worden door beeldzorg. Dit is ongeveer één keer per dag. Bij een bezoek door een verzorgende van de thuiszorg wordt ook een welzijnscheck gedaan. Een beeldzorgteam van de thuiszorg of een zorgcentrale doet dit nu op afstand. Zorgverzekeraars en zorgkantoren financieren beeldzorg.
Een dergelijke seniorentablet heeft ook andere functies, zoals foto’s delen door de mantelzorg en online spelletjes, ook met de familie. Vooral het op eenvoudige wijze kunnen beeldbellen met de familie is waardevol. Onderzoek in de gemeente Haarlemmermeer gaf aan dat deze technologie een bijdrage levert aan de bestrijding van eenzaamheid. Reden voor deze gemeente om vanuit de Wet Maatschappelijke Ondersteuning een financiële bijdrage te leveren (2).
Met de zorgtechnologie leefstijlmonitoring krijgen zorgmedewerkers en mantelzorgers inzicht in het leefpatroon van alleenwonende mensen met dementie. Passieve Infrarood Sensoren (PIR) die op verschillende plekken in de woning zijn bevestigd volgen de activiteiten van de cliënt. Eventuele veranderingen hierin worden op die manier snel waargenomen. Voor de privacy van de cliënt worden er geen camera’s geplaatst en kan er door leefstijlmonitoring slechts beweging worden gedetecteerd.
Na aanbrenging van de sensoren wordt een aantal weken het leefpatroon van de cliënt ingeleerd door een computerprogramma. Na deze inleerperiode kan het systeem aangeven of er sprake is van een opvallende afwijking in het dagelijks leefpatroon. De sensoren zijn verbonden met een online dashboard waartoe de casemanager dementie toegang heeft. Mantelzorgers kunnen meekijken via een app.
De bevindingen worden gecommuniceerd via een stoplichtsysteem:
Groen: alles is in orde
Geel: een opvallende verandering in het dagelijkse leefpatroon
Rood: zodanige verandering dat er direct aandacht nodig is
Tijdens het proces van dementie verandert het dagelijkse leefpatroon over de jaren. Als het computerprogramma uit blijft gaan van de startsituatie, zouden er steeds meer gele en rode meldingen komen, terwijl de mantelzorg en de zorg reeds zijn ingespeeld op de nieuwe situatie. Dankzij kunstmatige intelligentie past het computerprogramma zich voortdurend aan aan de veranderende situatie van de cliënt (3).
De introductie van leefstijlmonitoring heeft de volgende kosten:
Introductie (training, installatie, beheer)
Randvoorwaarden, zoals smartphones en internetverbinding
Aanschaf hard- en software
Maandelijks abonnement
Instellen, bijhouden en afstemmen door zorgprofessional
De belangrijkste opbrengsten zijn vroegsignalering en het voorkomen van crisissituaties. Denk bijvoorbeeld aan het voorkomen van een (verergering van) urineweginfectie en een mogelijk hiermee gepaard gaand delier. Een ander voorbeeld is het vroegtijdig opmerken van onrust in de nacht, op basis waarvan kan worden ingegrepen.
Leefstijlmonitoring maakt zorg op maat op basis van data mogelijk, waardoor minder huisbezoeken nodig zijn van onder andere de casemanager dementie. Hiernaast loopt het gesprek tussen zorgprofessionals en mantelzorgers constructiever. Wijkverpleegkundigen of verzorgenden kunnen meer maatwerk leveren door rekening te houden met het leefpatroon van de cliënt. Hierdoor ontvangt de cliënt alleen zorg wanneer dat nodig is.
In drie onderzoeken naar leefstijlmonitoring is een verminderd of niet toenemend stressniveau van mantelzorgers aangetoond, terwijl bij het voortschrijden van het dementieproces een oplopend stressniveau gebruikelijk is. Deze onderzoeken maken het aannemelijk dat leefstijlmonitoring leidt tot uitstel van verpleeghuisopname. De aanvraag tot opname wordt meestal geïnitieerd door de mantelzorg als de draaglast van de mantelzorg wordt overschreden. Wellicht draagt leefstijlmonitoring ertoe bij dat door verminderde stress de mantelzorg langer kan worden volgehouden.
In de praktijk is te zien dat leefstijlmonitoring relatief vaak wordt ingezet om het Volledig of Modulair Pakket Thuis op verantwoorde wijze mogelijk te maken door invulling van het 24-uurstoezicht. Daarom wordt het gefinancierd door zorgkantoren (Wet langdurende zorg). Een paar zorgverzekeraars financieren het nu bij wijkverpleging, inclusief bij inzet van casemanagement dementie (4).
Op basis van de ondersteuning van de mantelzorg verstrekt de gemeente Helmond een financiële bijdrage. Mantelzorgondersteuning is een prestatieveld in de Wet Maatschappelijke Ondersteuning.
Bij een aantal thuiszorgorganisaties spelen beeldzorg via een seniorentablet en leefstijlmonitoring al een belangrijke rol. De verwachting is dat dit zal worden uitgebreid, alleen al vanwege het huidige personeelstekort. Beiden zijn naast voor de thuiszorg ook relevant voor het sociaal domein.
1) Onderzoek tijdbesparende zorgtechnologieën in de ouderenzorg, Significant en Vilans in opdracht van het Ministerie van VWS, april 2021
Tijdbesparende zorgtechnologieën gepresenteerd aan de Kamer (vilans.nl)
3) Video leefstijlmonitoring ZonMW
4) Whitepaper leefstijlmonitoring, Vilans, 2016: Whitepaper - Inzicht in leefpatroon met leefstijlmonitoring (vilans.nl)
