Het aantal diagnoses van autisme in kinderen neemt snel toe, sommigen hebben het over een ‘autismevloedgolf’. In de VS (over Nederland zijn geen cijfers bekend) is het aantal diagnoses volgens het Centre of Disease Control sinds 2000 met 50% gestegen. Bijna 1% van de bevolking zou autisme hebben. De maatschappelijke kosten in de VS komen boven de 126 biljoen dollar per jaar (kenniscentrum Autism Speaks, 2012) en overal komt autisme als een konijn uit een hoge hoed. Het is echter de vraag of al deze diagnoses correct zijn.
Er zit veel verschil in symptomen tussen kinderen, mannen en vrouwen en terwijl de DSM voorschrijft dat bepaalde symptomen aanwezig moeten zijn wordt de diagnose ook gesteld zonder die symptomen (bijvoorbeeld ‘fladderen’). Bovendien vertonen de symptomen van autisme een grote overlap met die van trauma. Alle reden om hier nog eens goed naar te kijken. Een verkeerde- of verlegenheidsdiagnose kan namelijk leiden tot een verkeerde behandeling en verergering van de symptomen, omdat bijvoorbeeld onderliggend trauma als gevolg van negatieve jeugdervaringen gemist wordt en dus onbehandeld blijft.
Alhoewel er niet altijd overeenstemming over is, of bijvoorbeeld tussen kinderen, vrouwen en mannen de kenmerken hetzelfde zijn kunnen we uit de DSM V de volgende kenmerken halen:
problemen in de sociale communicatie (verbaal en non-verbaal) en relatieproblemen;
repetitieve bewegingen vermeld (‘fladderen’);
vasthouden aan vaste patronen (moeite met verandering);
intensief bezig zijn met een bepaald onderwerp (‘obsederen’);
hyper/hypo reactiviteit op omgevingsstimuli, zoals extreme gevoeligheid voor kledinglabeltjes of geuren.
De Nederlandse Vereniging voor Autisme geeft daarnaast ook nog twintig extra kenmerken, terwijl de ggz-zorgstandaard het ook nog heeft over achterblijvende taalontwikkeling in de vroege kindertijd. De oorzaak is volgens de ggz-standaard waarschijnlijk voor een belangrijk deel genetisch bepaald, maar zeker weten doen we het niet. Het Amerikaanse blad Nature wijdde er in 2011 een special aan met de veelzeggende titel The Autism Enigma (Het autismeraadsel).
Veel sucesvolle geleerden (Albert Einstein bijvoorbeeld) maar ook kunstenaars, uitvinders (bijvoorbeeld Facebook-oprichter Marc Zuckerberg), wiskundigen en andere techneuten hebben kenmerken van autisme. Autisme expert Simon Baron Cohen suggereert dat autisme een extreme vorm van het mannelijke brein is. De extra kenmerken van de NVA zijn intrigerend, want er staan bijvoorbeeld kenmerken in zoals eerlijkheid, recht door zee-mentaliteit en loyaliteit. Kenmerken die ook kunnen wijzen op een positieve morele ontwikkeling. Een tweede serie kenmerken zijn vooral gerelateerd aan een goede intelligentie, zoals goed kunnen analyseren, patroonherkenning, buiten vaste kaders kunnen denken en talent voor specialisatie.
Er bestaat volgens de Amerikaanse trauma-onderzoeker Bessel van der Kolk (2020) een grote overlap tussen kenmerken van autisme en traumakenmerken. Traumakenmerken zijn misschien het beste samen te vatten als ‘negatieve emotionaliteit’ (zoals angst en wantrouwen naar anderen, sociale vermijding en dwang maar ook depressie en boosheid; Salquist et al, 2009).
Oorzaken zijn vaak stress door negatieve jeugdervaringen (verwaarlozing, misbruik en mishandeling; Wolf & Baglivio, 2017). Negatieve emotionaliteit als gevolg van trauma lijdt vaak tot rigide persoonlijkheidstrekken en dwang die verward kunnen worden met autisme ( Stöfsel & Mooren, 2016).
Om dit te onderzoeken heb ik een belangrijke autismevragenlijst naast die traumakenmerken gehouden. Dit is de Autism Spectrum Qoutient (AQ) van de eerdergenoemde autisme-expert Baron-Cohen*. Deze vragenlijst bevat 50 items, en wanneer je 32 vragen richting autisme positief beantwoord zit je in de klinische range van autisme.
Ik heb gekeken welke van die 50 vragen een overlap vertoonden met traumakenmerken zoals negatieve emotionaliteit en rigide persoonskenmerken. Ik kwam tot 39 items die angst, depressie, wantrouwen en boosheid uitvroegen. Bijvoorbeeld vraag 22, die sociale vermijding meet: “ik vind het moeilijk om nieuwe vrienden te maken”.
Om het nog ingewikkelder te maken hebben kinderen die waarschijnlijk echt autisme hebben een flinke kwetsbaarheid in hun sociaal-emotionele ontwikkeling en persoonsvorming. Ze zijn daardoor ook kwetsbaar voor trauma, zoals gepest worden op school en seksueel misbruik. Het is dan niet meer te ontwarren of de gedragssymptomen gerelateerd zijn aan autisme of aan trauma. Ze hebben in ieder geval ook hulp nodig voor trauma, en niet alleen voor autisme.
Maar de consequenties van autisme als verlegenheidsdiagnose (zoals ADHD en Borderline, die ook overeenkomstige symptomen hebben met trauma) kunnen zijn dat trauma wordt gemist. Nieuwe inzichten schrijven echter voor dat we trauma onmiddellijk moeten behandelen om uitgroei naar een posttraumatische Stressstoornis te voorkomen. Gelukkig kunnen we tegenwoordig trauma goed behandelen als we er op tijd bij zijn, evenals trekken van een rigide persoonlijkheid en dwang. Dat is dan weer een verworvenheid van de moderne psychiatrie.
* Zelftest op: https://psychology-tools.com/test/autism-spectrum-quotient
https://www.autisme.nl/over-autisme/wat-is-autisme/hoe-kan-ik-autisme-herkennen/
https://www.ggzstandaarden.nl/zorgstandaarden/autisme/samenvatting
American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders. 5th ed. Arlington, VA: American Psychiatric Association; 2013.
Sallquist, J. V., Eisenberg, N., Spinrad, T. L., Reiser, M., Hofer, C., Zhou, Q., Liew, J., & Eggum, N. (2009). Positive and negative emotionality: Trajectories across six years and relations with social competence. Emotion, 9(1), 15–28. https://doi.org/10.1037/a0013970
Stöfsel& Mooren, T. (2016). Trauma en persoonlijkheidsproblematiek. Houten, uitgeverij Bohn, Stafleu en van Lochem.
Van der Kolk, B (2020). Traumasporen, Het herstel van lichaam, brein en geest na overweldigende ervaringen. Eeserveen, Uitgeverij Mens!.
Wolf, K.T. & Baglivio, M.T. (2017). Adverse childhood experiences, negative emotionality and pathways to juvenile recidivism. Crime and Delinquency 1495-1521. DOI: 10.1177/0011128715627469
