Het lukt de overheid niet om de structurele scheidslijnen en kansenongelijkheid in de Nederlandse samenleving te verkleinen. Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) signaleert dat hierdoor de representativiteit van besluiten en het draagvlak voor beleid afbrokkelen. Dat is zorgelijk gezien de lastige politieke opgaven rond bijvoorbeeld duurzaamheid, het tegengaan van kansenongelijkheid en de ondersteuning van mensen in kwetsbare posities. Het zet ook het vertrouwen in het functioneren van de Nederlandse democratische rechtsstaat verder onder druk.
De overheid zal werk moeten maken van een duurzame en inclusieve samenleving waarin mensen worden gezien en mee kunnen doen. En dat vraagt om een andere manier van werken, stelt vertrekkend SCP-directeur Kim Putters in het essay De menselijke staat. Burgerperspectief als voorwaarde voor een toekomstbestendig sociaal contract dat vandaag verschijnt.
Kim Putters neemt op maandag 30 mei aanstaande na negen jaar afscheid als directeur van het SCP. In het essay De menselijke staat gaat hij in op de forse opgaven die er in Nederland liggen op het gebied van kansengelijkheid, vertrouwen en hoe we samenleven in een land met steeds meer mensen van verschillende komaf, met verschillende opvattingen en gewoonten.
“Als we streven naar een samenleving die meer inclusief en duurzaam is, dan moet het perspectief van burgers nadrukkelijker terugkomen in beleid. Nederland heeft een overheid nodig die laat zien dat ze er voor mensen is’’, stelt Putters in zijn essay. Uit onderzoek van het SCP van afgelopen jaren blijkt steeds dat er hardnekkige scheidslijnen en ongelijkheden in de samenleving zijn. Ondanks het voornemen van politiek en overheid deze ongelijkheid te verkleinen, lukt dat niet. Het SCP signaleert onder meer dat beleid niet voldoende aansluit op het leven van mensen. Kansenongelijkheid gaat bijvoorbeeld niet alleen over meer scholing, maar de oorzaken kunnen ook in armoede of schulden liggen. Voor effectief beleid dat de problemen echt aanpakt is er veel meer inlevingsvermogen en samenwerking nodig.
In het essay betoogt Putters dat de overheid zijn aannames over wat burgers wel en niet kunnen realistischer moet maken, en meer rekening moet houden met het dagelijks leven van mensen waarin je niet alleen student of werknemer bent maar ook mantelzorger of vrijwilliger. Er is dringend kennis en inzicht nodig in hoe het echt met mensen gaat, hoe zij de toekomst tegemoet zien en wat het effect van overheidsbeleid is op hun leven. ‘’Alleen op die manier kunnen we ervoor zorgen dat mensen volwaardig en zinvol mee kunnen doen aan de samenleving en niet afhaken. Bovendien zullen mensen door passend en effectief beleid, en een betrouwbare overheid, zich meer gerepresenteerd voelen bij (politieke) keuzes en meer vertrouwen krijgen in de overheid. Met een overheid die draagvlak heeft in de bevolking en vertrouwd wordt omdat die overheid rechtvaardig is en levert, kunnen we werken aan de maatschappelijke uitdagingen waar Nederland de komende jaren voor staat’’, aldus Putters.
Putters pleit er daarom voor om duidelijk te zijn over wat mensen van de overheid kunnen verwachten, en andersom, en wie welke rol wanneer heeft en waarop kan terugvallen als het even tegen zit (een sociaal contract). Putters: ‘’Als wordt voorkomen dat mensen in hun leven tegen vooroordelen of onrealistische aannames van de overheid aanlopen, heeft dit positieve gevolgen voor de sociale cohesie, politiek vertrouwen en de mate waarin mensen zich gerepresenteerd voelen en gerepresenteerd zijn in beleid. Dat vergt een andere houding, van de overheid, van instellingen, bedrijven en burgers zelf, om meer te werken vanuit mensen en gemeenschapszin. Zo is bijvoorbeeld het bouwen van veel nieuwe woningen niet alleen een kwestie van locaties, stenen en geld, maar ook een sociale kwestie van leefbaarheid, betaalbaarheid en sociale samenhang in wijken. Om dat goed te doen zijn er meer mogelijkheden voor inspraak en burgerinitiatief nodig. Dat vraagt ook om het gezamenlijk formuleren van een ondergrens, een sociale basis, waarvan we vinden dat niemand in Nederland daar doorheen mag zakken. En vervolgens zorgen dat dat niet gebeurt.’’
Het SCP besteedt op maandag 30 mei op verschillende manier aandacht aan de essentiële rol die burgerperspectieven spelen bij het vormen en uitvoeren van beleid. Het hierboven genoemde essay vormt daar een belangrijk onderdeel van en biedt een aantal concrete handvaten voor beleidsmakers en beslissers.
Daarnaast organiseert het SCP op 30 mei voor beleidsmakers het kennissymposium ‘De menselijke staat’. Tijdens dit symposium delen SCP-onderzoekers en andere sprekers hun kennis en inzichten over de rol van burgerperspectieven en mensbeelden bij het vormen en uitvoeren van beleid. Zij gaan met de deelnemers in gesprek over verschillende manieren waarop beter rekening kan worden gehouden met mensen in al hun variëteit bij het maken en uitvoeren van beleid. De opbrengst van deze bijeenkomst wordt via onze social media kanalen en website in juni gedeeld.
Tot slot neemt Kim Putters op maandag 30 mei afscheid als directeur van het SCP. Na negen jaar zit zijn termijn erop en zal Karen van Oudenhoven-ter Zee hem per 1 oktober opvolgen. Tijdens de afscheidsbijeenkomst zullen verschillende sprekers, waaronder Carola Schouten, Minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen, viceminister-president, en Geert ten Dam, hoogleraar Onderwijskunde en voorzitter College van Bestuur Universiteit van Amsterdam, hun visie geven op het thema Burgerperspectief in de veranderende samenleving. In zijn afscheidslezing gaat Putters in op de forse opgaven die er in Nederland liggen op het gebied van kansengelijkheid en hoe we samenleven in een steeds diverser wordend land, en wat dat van een ieder vraagt.
