Deze periode worden ze geïnstalleerd: nieuwe gemeenteraadsleden. Eén van de dingen waar ze mee aan de slag mogen is mentale gezondheid. De coronacrisis heeft het des te meer duidelijk gemaakt: mentale gezondheid is net zo essentieel als fysieke gezondheid. Het is onmisbaar om mee te kunnen doen in de samenleving. Het is een voorwaarde om bij allerlei ongemak overeind te blijven in het leven. Lokaal beleid doet er toe – ook bij mentale gezondheid. Hoe kunnen we zorgen dat mensen de (mentale) zorg krijgen die ze nodig hebben? En beter: hoe voorkomen we dat mensen behoefte hebben aan mentale zorg? Gemeenten kunnen daarin veel doen, samen met zorgaanbieders én anderen. Het is zaak daarover nu afspraken te maken in de nieuwe coalitieakkoorden.
Gemeenten hebben een breed takenpakket, waaronder steeds meer zorgtaken. Sinds 2015 zijn gemeenten verantwoordelijk voor de uitvoering van de Jeugdwet en hebben zij aanvullende taken waar het gaat om de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo), meer ggz-begeleiding en beschermd wonen. Ook hebben gemeenten eigenstandige verantwoordelijkheden op het gebied van wonen, veiligheid, schuldhulpverlening, (verslavings)preventie, onderwijs, minimabeleid en werkgelegenheid. Gemeenten zijn zo een belangrijke opdrachtgever en beleidsmaker voor aanbieders in de jeugdhulp, de ggz en de verslavingszorg. Ze zijn sleutelspeler in het sociaal domein. Kortom, de keuzes die in de nieuwe coalitieakkoorden worden gemaakt hebben veel impact. Nú worden de lijnen uitgezet voor het gemeentelijk beleid van de komende vier jaar. Met goede afspraken en passend beleid kunnen nieuwe raadsleden en bestuurders het verschil maken voor mentale gezondheid.
Om de mentale gezondheid van de inwoners te bevorderen zouden de gemeenten volgens de Nederlandse ggz moeten inzetten op vijf thema’s: jeugd, leefbaarheid/wonen/veiligheid, preventie, lokaal arbeidsmarktbeleid en het sociaal domein. In het kort gaat het om het volgende:
De inrichting van jeugdhulp in de gemeenten is een enorme uitdaging. Het gaat om samen bouwen aan een integrale visie op jeugdbeleid met verbinding tussen preventie, onderwijs, ggz, verslavingszorg, vroegsignalering en het versterken van mentale gezondheid voor jongeren. Hier komen veel beleidslijnen samen en het is dus nodig om afspraken te maken over de schotten heen. De zorg voor de jeugd moet goed geregeld zijn. Jongeren moeten veilig en gezond kunnen opgroeien.
De Hervormingsagenda Jeugd gaat hierbij helpen. We willen hier heel snel weer mee aan de slag. Het is zaak dat de eerdere aanbevelingen van de commissie-Sint rond de toekomst van de jeugdzorg ter harte worden genomen en de extra ombuiging van een half miljard van het Regeerakkoord teruggedraaid wordt. Bovenal: het Rijk, de VNG, zorgprofessionals, branches en cliënten moeten zodoende snel weer over de inhoud kunnen spreken.
Ieder gemeentebestuur en iedere inwoner wil een leefbare gemeente. Een prettige woonomgeving draagt bij aan goede mentale gezondheid. Dat er meer woningen beschikbaar komen is prioriteit voor elke gemeente – en daarbij horen ook meer passende woningen voor kwetsbare mensen. Ook waar het gaat om veiligheid is meer aandacht voor mentale gezondheid en samenwerking met ggz-instellingen belangrijk. Zonder beleid voor een integrale wijkaanpak heeft de gemeente onvoldoende passend vangnet voor ‘onbegrepen gedrag’. Vroegsignalering en goede begeleiding kunnen veel leed voorkomen.
Voorkomen is altijd beter dan genezen. Dat geldt ook voor psychische problemen en aandoeningen. De zorg is nog te weinig ingericht op het voorkomen van behandelingen, ook de ggz niet. Gelukkig is er steeds meer aandacht voor preventie, maar het kan nog veel beter. Aandacht voor mentale gezondheid en mentale weerbaarheid kan er niet vroeg genoeg zijn en vraagt dus ook plek in het onderwijs. Bij mensen die al psychische problemen hebben kan preventie helpen om verergering te voorkomen. Preventie gaat ook om leefstijl en een gezonde leefomgeving waarvoor er tal van mooie voorbeelden zijn. Een preventieparagraaf in het collegeprogramma is wel het minimale waar gemeenten op in zouden moeten zetten. Health in all policies, ofwel gezondheidsbevordering als toetssteen in íeder beleidsdomein, is nog beter.
Goed lokaal arbeidsmarktbeleid is belangrijk voor mensen die in de zorg werken. De arbeidsmarkt staat in heel Nederland onder hoge druk en voor de zorg geldt dat nog extra. Dat komt onder andere door de toegenomen zorgvraag, vergrijzing van de arbeidskrachten én de extra druk van de coronacrisis. Ook ggz-aanbieders, forensische zorg en jeugdinstellingen en de organisaties binnen het sociaal domein hebben te kampen met de krapte op de arbeidsmarkt en een relatief hoog verzuim. Een goed opleidings- en vestigingsklimaat, maar ook minder regel- en administratiedruk bij de zorginkoop zijn zaken waarmee de gemeenten het werken in de zorg aantrekkelijker kunnen maken.
Maar lokaal arbeidsmarktbeleid is ook vitaal voor mensen met mentale problemen. Werk en inkomen geeft structuur en zekerheid en dat is belangrijk in het herstelproces. De expertise en begeleiding van ggz-instellingen helpt om mensen met mentale problemen aan het werk te houden of de weg te vinden naar een betaalde baan. Dat is goed voor mensen en een kans voor werkgevers en werknemers in de krappe arbeidsmarkt.
Mentale gezondheid heeft met veel verschillende beleidsdomeinen te maken. Domeinoverstijgende samenwerking is een must. Want iedere persoon met een hulpvraag is gebaat bij samenwerking tussen huisartsen, ggz, woningcorporaties, onderwijs, sport en andere zorg- en welzijnsinstanties. Richt dat zoveel mogelijk in op basis van de juiste zorg op de juiste plek, passende zorg en positieve gezondheid. Haal beleidsmatige schotten weg en zorg voor structurele financiering. Probeer de krachten te bundelen op wijk-, buurt-, gemeente-, en regioniveau.
Meer aandacht voor mentale gezondheid loont. Want herstel van de mentale veerkracht van individuele mensen heeft meteen een positief effect op de mentale veerkracht van onze samenleving. Wij als Nederlandse ggz hebben allerlei beleidssuggesties gemaakt voor gemeentelijk beleid dat de mentale gezondheid van de inwoners verbetert. Met voorbeelden uit de praktijk die werken. Want lokaal beleid doet ertoe voor mentaal gezonde inwoners.
