Op zondag 25 augustus verscheen er een bericht op Nieuwsuur getiteld: Vervolgd voor drugsgebruik tijdens zwangerschap: 'Waar ligt de grens? ' De kinderbescherming heeft samen met het OM een zwangere moeder opgesloten en vervolgd voor doodslag op het ongeboren kind omdat moeder drugs bleef gebruiken tijdens de zwangerschap. Bianca Poldervaart van de Raad voor de Kinderbescherming reageert in het stuk: De Kinderbescherming is blij met de vervolging. "Het kan opleveren dat een moeder zich realiseert dat iets wat ze doet strafbaar is en dat er een grens wordt gesteld", zegt Bianca Poldervaart, beleidsadviseur bij de Raad voor de Kinderbescherming. "Maar het belangrijkste is dat we op die manier ervoor zorgen dat die moeder hulp gaat aanvaarden." Klopt de redenering van de Raad en welke bewijzen hebben we daarvoor?
(1)
Het artikel van de NOS focust vooral op het recht en medische bewijs voor eventuele doodslag. Maar recht en rechtvaardigheid zijn niet altijd hetzelfde, zo laat ook het artikel uit de Guardian zien waarnaar het NOS stuk verwijst. Zeker sinds het vernietigen van de Roe vs Wade uitspraak die het recht op abortus al decennia vastlegde is er daar een juridische heksenjacht op zwangere moeders ontstaan. In het aangehaalde voorbeeld heeft het er zelfs alle schijn van dat het ziekenhuis een medische fout probeerde te verdoezelen door de dood van de baby op de moeder af te schuiven. In veel zaken in de VS hebben verschillende rechters zaken waarin moeders werden beschuldigd ook afgewezen, maar wel nadat ze lang in de gevangenis hadden gezeten. Het bleek medisch moeilijk te bewijzen te zijn dat het gedrag van moeder had geleid tot ‘doodslag’ (beroving van het leven zonder opzet).
Als eerste geldt de algemene wetenschappelijke uitkomst dat behandeling onder dwang en straf niet helpen (2). Andere onderzoekers beamen dit, maar zeggen dat ‘liefdevolle dwang’ (dus niet opsluiten in een gevangenis) maar tegemoetkomen aan de noden van de ander kan werken (3). Ook het proefschrift van De Valk (4) laat weinig heel van het idee dat dwang en straf werken, juist vaak het tegenovergestelde. Het is dus niet verwonderlijk dat mensen hulp afwijzen wanneer die hulp onder dreiging van dwang plaatsvindt. In een recente review van Vybiral ea.(2023) (5) werd onderzocht wat kon leiden tot het afwijzen van hulp. Het ging dan met name om niet luisteren door de hulpverlener, de client vernederen en belachelijk maken, uitschelden, controle wegnemen (5) en dreigen met dwang.
In een recent onderzoek blijk dat de context van de hulpverlener ertoe doet. Wanneer de client de hulp niet vertrouwt, door bijvoorbeeld eerdere negatieve ervaringen met hulpverlening, kan dat leiden tot de weigering om hulp te aanvaarden (7). Dat kan ook het geval zijn bij de Nederlandse casus. Met betrekking tot de jeugdbescherming zei Micha de Winter in de Volkskrant van 11-2-2023 dat de jeugdbescherming armoede en sociale ongelijkheid negeert en in plaats daarvan doet aan symptoombestrijding en pathologiseren; en in dit geval criminaliseren. Iets later concludeerde de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd op 24-3-2023 dat de rechtsbescherming van ouders en kinderen in het geding was en er nog steeds geen verbetering te zien was. Waarom zet de jeugdbescherming dan toch door?
In het recente proefschrift van Jesse Roest (H4) (8) laat hij zien dat hulpverleners in de zorg willen werken omdat ze ervan overtuigd zijn het goede te doen. Maar wanneer die goede bedoelingen niet op prijs worden gesteld, kan er boosheid bij de hulpverlener ontstaan, wat kan leiden tot een breuk in de relatie (werkalliantie) met de reacties van hulpverleners uit het onderzoek van Vybiral. Die boosheid kan ertoe leiden dat de hulpverlener alles op alles gaat zetten om gelijk te krijgen in plaats van te proberen op andere manieren de breuk te lijmen en samen het probleem op te lossen. Een trieste uitkomst kan dan zijn dat een zwangere vrouw in de gevangenis verdwijnt, wat tot nog meer stress leidt, met aantoonbaar schade voor het ongeboren kind (9). Daar heeft de Raad het niet over in het NOS artikel. Maar de gevolgen zijn op lange termijn waarschijnlijk nog erger dan de maatregel of straf.
Een van de reacties van cliënten op repressie is het vermijden van hulp, zo liet de Valk in haar proefschrift al zien, maar zorg mijden werd ook duidelijk als gevolg van bijvoorbeeld de Toeslagenaffaire. Het gevolg van deze naar onze mening ondoordachte acties is dat in de VS, maar ook in Nederland zwangere vrouwen die hulp nodig hebben, zich wel twee keer bedenken om hulp te vragen bij de dokter, in het ziekenhuis en bij de jeugdbescherming.
1.https://eur01.safelinks.protection.outlook.com/?url=https%3A%2F%2Fnos.nl%2Fl%2F2534480&data=05%7C02%7Chelm.vd.p%40hsleiden.nl%7Cacf5624e30ea475ff74308dcc4d809e6%7C850f9344e078467e9c5e84d82f208ac7%7C1%7C0%7C638601679355902855%7CUnknown%7CTWFpbGZsb3d8eyJWIjoiMC4wLjAwMDAiLCJQIjoiV2luMzIiLCJBTiI6Ik1haWwiLCJXVCI6Mn0%3D%7C0%7C%7C%7C&sdata=hw5m1DvyAETTCcR852Wpjei2HzuI2r6Y7daASM8cklI%3D&reserved=0
2. Parhar, K. K., Wormith, J. S., Derkzen, D. M., & Beauregard, A. M. (2008). Offender Coercion in Treatment: A Meta-Analysis of Effectiveness. Criminal Justice and Behavior, 35(9), 1109-1135. https://doi.org/10.1177/0093854808320169
3. Hachtel H, Vogel T, Huber CG. Mandated Treatment and Its Impact on Therapeutic Process and Outcome Factors. Front Psychiatry. 2019 Apr 12;10:219. doi: 10.3389/fpsyt.2019.00219. PMID: 31031658; PMCID: PMC6474319.
4. https://pure.uva.nl/ws/files/31655529/Thesis.pdf
5. Vybíral, Z., Ogles, B. M., Řiháček, T., Urbancová, B., & Gocieková, V. (2023). Negative experiences in psychotherapy from clients’ perspective: A qualitative meta-analysis. Psychotherapy Research, 34(3), 279–292. https://doi.org/10.1080/10503307.2023.2226813
6. (https://sociaalweb.nl/nieuws/doe-als-eerste-geen-schade-burgemeester-en-dokter/
7. Hempeler, C., Braun, E., Potthoff, S., Gather, J., & Scholten, M. (2023). When Treatment Pressures Become Coercive: A Context-Sensitive Model of Informal Coercion in Mental Healthcare. The American Journal of Bioethics, 1–13. https://doi.org/10.1080/15265161.2023.2232754
8. https://pure.uva.nl/ws/files/73220058/Thesis_complete_.pdf
Lautarescu A, Craig MC, Glover V. Prenatal stress: Effects on fetal and child brain development. Int Rev Neurobiol. 2020;150:17-40. doi: 10.1016/bs.irn.2019.11.002. Epub 2019 Dec 14. PMID: 32204831.
