Staatssecretaris Tamara van Ark heeft op 16 januari 2020 aan de Tweede Kamer haar voorstel tot wijziging van de Participatiewet in verband met het uitsluiten van fraudevorderingen bij de vermogenstoets toegezonden. De aanleiding hiertoe was een in december 2018 door de Tweede Kamer aangenomen motie van VVD en CDA.
De indieners van deze motie wilden namelijk af van situatie waarin iemand vermogen had verzwegen en daardoor ten onrechte bijstand had ontvangen, direct daarna weer terug in de bijstand kon komen, doordat de vordering vanwege de ten onrechte ontvangen als schuld in aanmerking moest worden genomen, en daardoor kon worden weggestreept tegen het vermogen.
Op zich is in het kader van de beoordeling of iemand weer recht op bijstand kan hebben het salderen van het vermogens met de nieuwe fraudeschuld overigens niet onlogisch. Betrokkene moet immers de vordering betalen en moet daar ook zijn vermogen voor aanspreken. En als hij dat doet, wordt zijn vermogen in zoverre ook daadwerkelijk verminderd met de schuld. Het probleem is echter dat niet iedereen dat braaf deed en dat als het verzwegen vermogen zich bevindt in het buitenland, de gemeente ook niet altijd de mogelijkheden heeft om verhaal te zoeken op dit vermogen. Daardoor kon in bepaalde gevallen een bijstandsfraudeur toch weer opnieuw bijstand ontvangen terwijl hij nog steeds beschikte over het eerder verzwegen vermogen.
De eenvoudige oplossing voor dit probleem is dan ook dergelijke fraudeschulden niet langer mee te laten tellen bij de vermogensvaststelling. Aanvankelijk was er ook nog wat twijfel over deze oplossing voor gevallen waarin betrokkene weliswaar het vermogen had verzwegen, maar dit niet (direct) te gelde zou kunnen maken.(1)
Dit was echter niet onnodig. Zoals ook in de toelichting op het wetvoorstel wordt aangegeven, telt namelijk vermogen dat niet te gelde gemaakt kan worden (vooralsnog) helemaal niet mee bij de vermogensvaststelling. Als de betreffende bezittingen naar verwachting wel op korte termijn te gelde kunnen worden gemaakt, kan in de tussentijd de bijstand als lening worden verstrekt (art. 48 lid 2 onder a Pw). Als de tegeldemaking eerst op langere termijn is te verwachten, kan er gewoon bijstand worden verleend. Op moment dat de bezittingen wel te gelde kunnen worden gemaakt, kan de in de tussentijd verleende bijstand in zoverre worden teruggevorderd (art. 58 lid 2 onder f sub 1 Pw).
De Staatssecretaris heeft het begrip ‘fraudeschulden’ in het wetsvoorstel niet beperkt tot bijstandsschulden en ook niet tot het verzwijgen van vermogen. Alle schulden die zijn ontstaan door het niet of (volledig) nakomen van de inlichtingenplicht met betrekking tot een Nederlandse sociale zekerheidsuitkering (inclusief de regelingen die gelden voor de inwoners van Bonaire, Sint Eustatius en Saba) tellen, na in inwerkingtreding van de wet, niet meer mee bij de vermogensvaststelling van art. 34 Pw. Het gaat hierbij zowel om de schuld ten gevolge van de terugvordering van de verstrekte uitkering als om de schuld die voortvloeit uit een ter zake opgelegde boete. Verder moet nog worden opgemerkt, dat in dit kader voor het ontstaan van een ‘fraudeschuld’ het niet van belang is, of betrokkene al dan niet opzettelijk de inlichtingenplicht niet is nagekomen. Het gaat er om dat betrokkene bepaalde inlichtingen had moeten en kunnen verstrekken en dit niet heeft gedaan.
Voor betrokkenen betekent de aanstaande wetswijziging dat als zij nog vermogen hebben, zij bij een bijstandsaanvraag dit vermogen niet langer kunnen salderen met de bedoelde fraudeschulden. Als zij daardoor dan meer vermogen hebben dan kan worden vrijgelaten voor de bijstand, kunnen zij in wezen twee dingen doen:
Hun bezittingen gebruiken voor hun levensonderhoud.
Het bezittingen aanwenden om de fraudeschulden te betalen.
Als zij hun bezittingen gebruiken om van te leven, kunnen zij op die manier interen op hun vermogen. Als daardoor het vermogen op enig moment daalt tot de vermogensgrens van art. 34 lid 3 Pw, kunnen zij alsnog voor bijstand in aanmerkingen (als ook aan de overige voorwaarden is voldaan, natuurlijk.)
Als zij hun bezittingen aanwenden om de fraudeschulden mee te betalen, kunnen zij in zoverre in feite alsnog deze schulden salderen met de positieve vermogensbestanddelen. Het feit dat iemand dan zijn bezittingen opmaakt, terwijl hij er ook van buiten de bijstand had kunnen blijven, maakt niet dat dit aflossen van schulden dan kan leiden tot het aannemen van tekortschietend besef van verantwoordelijkheid voor de kosten van het bestaan. In het geval het gaat om bijstandsschulden aan dezelfde gemeente als waarin bijstand wordt aangevraagd is dat natuurlijk ook logisch. Maar ook als iemand zijn bezittingen verkoopt om zijn schulden bij het UWV af te lossen, kan hem niet verweten worden dat hij hierdoor eerder voor bijstand in aanmerking komt dan wanneer hij zijn schulden aan het UWV onbetaald zou hebben gelaten.
De wetswijziging gaat ook gelden voor fraudeschulden die al bestonden op het moment van de inwerkingtreding van de Wijziging van de Participatiewet in verband met het uitsluiten van fraudevorderingen bij de vermogenstoets. Er geldt echter een uitzondering voor personen die op dat moment al een bijstandsuitkering ontvangen. In dat geval worden de fraudeschulden nog wel in aanmerking genomen. Maar alleen zolang als dat recht op bijstand voortduurt. Als het recht op bijstand eindigt en betrokkene zou op enig moment daarna op nieuw bijstand aanvragen, geldt de wetswijziging ook voor hem.
De regering wil het wetsvoorstel zo spoedig mogelijk na de afronding van het parlementaire traject in werking laten treden, maar wel met inachtneming van een minimuminvoeringstermijn van drie maanden, opdat gemeenten en de SVB zich voldoende kunnen voorbereiden op de wetswijziging.
(1) http://bijstandsbode.nl/~ezine/item/view/188/Bijstandsbodenl-maart-2019?p=4#
