ZN wil met minder mensen meer doen in de ggz: dat gaat niet lukken

Verschuiving binnen ggz: prima

ZN pleit ervoor dat de ggz meer tijd besteedt aan mensen met Ernstige Psychische Aandoeningen (EPA’s) en minder aan mensen met lichte, voorbijgaande klachten. Hiermee sluit zij aan op de resultaten van de jaarlijkse Landelijke Monitor Ambulantisering en Hervorming Langdurige GGZ, die het Trimbos Instituut uitbrengt sinds 2015(3). De Trimbosmonitoren wezen jaar in jaar uit op de verwaarlozing, stigmatisering en onderbehandeling van de mensen met EPA’s. De Trimbos-waarschuwingen kregen bijval van gezaghebbende personen als staatssecretaris Paul Blokhuis(4), hoogleraar Jim van Os(5) en de bedenker van de Fact-teams Remmers van Veldhuizen(6). Goed dat ZN met haar visie aansluit op deze opinieleiders.

Met minder mensen meer doen: wat wil ZN precies?

De ZN-beleidsnota pleit ook voor minder mensen in de ggz, die wel meer cliënten dan tot nu toe behandelen. Dat doet het stuk niet in de samenvatting en wel bij de thema’s personeelsbeleid en kostenbeheersing. In het stuk onderbouwen tien argumenten dit pleidooi, namelijk: 1. alleen zinnig administratief werk door ggz-medewerkers, 2. inzetten op preventie en eHealth, 3. kleine en vrijgevestigde praktijken als ‘flexibele schil’ voor de grote ggz-instellingen, 4. het langdurig verzuim in de ggz (boven de 6% in 2018) terugdringen, 5. het verloop in ggz-instellingen verlagen, 6. minder ZZP’ers inhuren, 7. behandelaren binnen en buiten de Zvw krijgen betaald om zorg over de domeinen heen te coördineren, 8. gemeenten krijgen stabiele financiering uit het Gemeentefonds voor publieke geestelijke gezondheidszorg, 9. uitbreiding van het budget in het sociaal domein leidt tot minder instroom in de curatieve ggz en 10. directe toegang tot de Wlz via een CIZ-indicatie voor mensen met een ernstige psychische aandoening.

Doorrekening van effecten ontbreekt

De tien ZN-voorstellen zijn stuk voor stuk uitstekend. Maar leiden deze gezamenlijk tot reductie van het volumen van de ggz in de periode tot 2025? In het stuk ontbreekt een bijlage met inschattingen van de effecten van de tien voorstellen op de ggz-kosten. ZN is eigenaar van het uitstekende databestand van Vektis(7), dat vele partijen bedient bij het ontwikkelen van visies. Waarom heeft deze brancheorganisatie niet haar eigen data gebruikt? Nu heeft het stuk het niveau van een verkiezingsprogramma van een politieke partij waar vrijwilligers in een paar maanden iets bij elkaar zetten. Te verwachten is dat de ZN-visie een grote rol gaat spelen bij het beïnvloeden van verkiezingsprogramma’s, het regeerakkoord 2021-2025 en het Hoofdlijnenakkoord ggz 2022- 2026. Ik hoop dat ZN haar visie alsnog onderbouwt met Vektis- en andere data.

Voorstellen niet haalbaar

Ik verwacht vooralsnog niet dat de tien voorstellen vóór 2025 zijn te realiseren, namelijk doordat 1. de ambulantisering van de ggz acht jaar duurde, van 2012 – 2020. Dat is kennelijk helaas de tijd die nodig is voor een grote hervorming van de ggz, 2. doordat er veel meer FACT-teams(8) en Intensive Home Treatment-teams(9) nodig zijn om patiënten met een EPA beter te bedienen en 3. de productiviteit van de ggz de afgelopen jaren al is gestegen: nu ook nog inkrimpen op het personeelsbestand leidt tot grote demotivatie bij bestuurders en professionals om met die tien voorstellen aan de slag te gaan.

Kosten ggz stegen nauwelijks

In de genoemde Trimbosmonitor van 2019 staat dat sinds 2012 de ambulantisering leidde tot beddenreductie in psychiatrische ziekenhuizen van gemiddeld 4 procent per jaar. De ggz-kosten (inclusief loonstijgingen) van de Zorgverzekeringswet en Wet Langdurige Zorg stegen van 4,1 mld in 2015 naar 4,3 mld euro (1,9 procent per jaar). Hierin zit ook de loonontwikkeling van 1,4 procent per jaar(10). Kortom, het volume van de ggz bleef macro-economisch gezien in de afgelopen jaren bijna constant. De totale GGZ-uitgaven (inclusief WMO en directe overheidsbetalingen) daalden van 0,91 procent naar 0,86 procent van het Bruto Binnenlands Product.

Wel meer cliënten

Over de periode 2015- 2017 nam het aantal cliënten in de ggz toe met 9,4 procent ofwel 3,1 procent per jaar. Omdat het volumen van de ggz ongeveer gelijk bleef, is hier sprake van productiviteitstijging. De cliëntengroei over deze periode vond vooral plaats bij de praktijkondersteuners van huisartsen (20,9 procent) en de basis-ggz (9,3 procent). Het aantal WLZ-cliënten kromp met 21,4 procent.

Wat dan wel tot 2025?

De hier genoemde verschuivingen sinds 2015 waren gewenst: in het hoofdlijnenakkoord van 2012 streefden alle partijen in de ggz naar een beddenreductie van 30 procent en meer ambulantisering. Die doelstelling van beddenreductie is glansrijk gehaald, al eerder dan in het beoogde jaar 2020. De ambulantisering is evenwel terecht gekomen bij mensen met lichte kwalen. Dat moet anders.

De belangrijkste partijen in de ggz (VWS, GGz Nederland, ZN, gemeenten, cliëntenenorganisaties) hebben in de afgelopen acht jaar een collectieve ambitie geformuleerd in een hoofdlijnenakkoord in 2012 en deze ook met succes uitgevoerd. Dat geeft vertrouwen voor een nieuw akkoord tot 2025, dat meer gericht is op mensen met EPA’s. Dat gaat dan uit van de filosofie More with the same. Hierbij blijft het volume van de ggz gedurende de periode 2021-2025 onveranderd. De inzet is gericht op herallocatie van zorg zonder bezuinigingen en ontslagen. De herallocatie heeft als doel cliënten met ernstige psychische aandoeningen beter te bedienen. Want inderdaad, zoals ZN stelt in haar visiedocument, leeft deze groep gemiddeld 20 jaar korter dan gemiddelde Nederlanders. Het is urgent om de ggz meer op deze groep te richten.