Zorgfraude is vaak minder spectaculair dan het lijkt. Geen bendepraktijken of luxe auto’s, maar subtiele vormen van misbruik: gedeclareerde zorg die niet geleverd is, onjuiste indicaties, of zorgverleners zonder de juiste kwalificaties. Soms zit er kwade opzet achter. Vaker nog gaat het om grijs gebied – bijvoorbeeld aanbieders die de regels ruim interpreteren, trajecten rekken of gemeenten die onvoldoende zicht hebben op de uitvoering.
De jeugdhulp is gevoelig voor fraude, en dat is geen toeval. Het gaat om complexe, persoonlijke trajecten die moeilijk te meten zijn. Jongeren en ouders zitten vaak in kwetsbare situaties, waarin ze niet snel aan de bel trekken. Tegelijk is het toezicht versnipperd: meerdere gemeenten, aanbieders en verwijzers zijn betrokken. Die versnippering maakt controle lastig, zeker als de contractering en monitoring beperkt zijn.
Onverklaarbare pieken in declaraties, bijvoorbeeld rond vakanties of weekenden
Grote inzet van één-op-één begeleiding, zonder duidelijke onderbouwing
Weinig of geen inhoudelijke rapportages van geleverde zorg
Klachten van ouders of jongeren over niet-nagekomen afspraken
Opvallende bedrijfsconstructies, zoals snel wisselende bestuurders of onduidelijke eigendomsstructuren
Deze signalen betekenen niet automatisch dat er sprake is van fraude, maar ze vragen wel om nadere analyse.
Zorg voor scherpe inkoopcriteria en eisen aan transparantie, zoals inzicht in personeel, kwalificaties en onderaannemers.
Monitor actief op datakwaliteit. Combineer kwantitatieve data (zoals declaraties) met kwalitatieve signalen uit het werkveld.
Werk samen met collega-gemeenten of inkooporganisaties om kennis en capaciteit te bundelen. Fraude stopt niet bij gemeentegrenzen.
Zet in op handhaving. Richt processen in om onrechtmatigheden aan te pakken: van waarschuwen tot terugvorderen of uitsluiten.
Investeer in vertrouwen én controle. Goede relaties met aanbieders zijn belangrijk, maar naïviteit is geen optie.
Zorgfraude aanpakken is vaak makkelijker gezegd dan gedaan. Want zodra je als gemeente ingrijpt, kun je rekenen op weerstand – soms zelfs in de vorm van juridische procedures. Veel aanbieders verdienen goed aan hun jeugdhulpcontracten en zullen die niet zomaar opgeven. Zeker bij vermoedens van fraude zonder keihard bewijs is het lastig om de samenwerking te beëindigen of betalingen op te schorten. Dat vraagt om gemeenten die durven doorpakken en juridisch stevig staan.
Daarom is het belangrijk om de rug recht te houden, ook als het spannend wordt. Tegelijk is het verstandig om de aanpak van fraude niet alleen te doen. Door bovenregionaal samen te werken, kun je kennis delen, risico’s beter inschatten en gezamenlijk optreden richting aanbieders die over de schreef gaan. Zorgfraude stopt immers niet bij de gemeentegrens – en jouw aanpak ook niet.
Wat het extra ingewikkeld maakt, is dat het onderscheid tussen opzet en onkunde vaak lastig te maken is. Is er sprake van bewuste fraude, of van slordigheid, slechte administratie of onvoldoende kennis van de regels? De juridische gevolgen zijn verschillend – maar de schade aan vertrouwen én budget is in beide gevallen groot.
Daarom moeten gemeenten niet alleen streng zijn naar aanbieders, maar ook kritisch kijken naar hun eigen processen. Zijn de verordeningen actueel en eenduidig? Zijn de protocollen voor signalering, toetsing en handhaving duidelijk vastgelegd? Want pas als je intern de zaken goed op orde hebt, kun je extern stevig optreden.
Bovendien: fraudeaanpak is intensief en kostbaar, en dat nog los van de relationele spanningen of zelfs intimidatie die kunnen ontstaan. Het is dan ook verstandig om na te denken over slimmere, structurele aanpakken, bijvoorbeeld door preventie, risico-gestuurd toezicht of het collectief uitsluiten van malafide aanbieders. Fraude is geen incident maar een systeemkwestie en vraagt dus ook om systeemoplossingen.
De meeste jeugdhulpaanbieders doen hun werk met hart en ziel. Maar het systeem moet niet afhankelijk zijn van goed vertrouwen alleen. Zorgfraude is een systeemrisico dat vraagt om professioneel opdrachtgeverschap. Door de juiste signalen serieus te nemen, je eigen organisatie op orde te brengen en slim samen te werken, kunnen gemeenten het verschil maken voor jongeren, ouders én voor het maatschappelijk vertrouwen in de zorg.
