Het middelengebruik onder jongeren in Justitiële Jeugdinrichtingen is relatief hoog en niet gedaald sinds 2009. De inrichtingen zetten momenteel vooral in op controle en sancties waarvan de effectiviteit niet duidelijk is. Preventieve interventies worden niet vaak ingezet of passen volgens medewerkers onvoldoende bij de doelgroep. Er is dus nog ruimte voor verbeteringen op het gebied van preventie en behandeling van middelengebruik. Dit blijkt uit het EXPLORE-onderzoek dat in 2022 is uitgevoerd onder jongeren en medewerkers van vier Justitiële Jeugdinrichtingen.
“Het middelengebruik onder jongeren in de Justitiële Jeugdinrichtingen (JJI’s) staat niet los van het delictgedrag en andere problemen. Ook is het door de context van gedwongen behandeling en de hoge werkdruk niet makkelijk voor medewerkers om voldoende aandacht te geven aan middelengebruik. De huidige stelselherziening kan gebruikt worden om dit te verbeteren,” aldus onderzoeker Marjan Möhle
Meer dan de helft (55%) van de jongeren in JJI’s rookt dagelijks en bijna de helft (47%) heeft in de afgelopen maand cannabis gebruikt. Jongeren in een JJI hebben relatief vaak met andere drugs geëxperimenteerd, maar het gebruik in de afgelopen maand ligt duidelijk lager. Zo heeft 21% van de jongeren in een JJI ooit cocaïne gebruikt en heeft 2% dat in de afgelopen maand gedaan. Ongeveer driekwart van de jongeren zegt te roken of te blowen ‘tegen de verveling’. Maar ook stress speelt vaak een rol. Een breder aanbod op het gebied van vrije tijd met aandacht voor een gezonde leefstijl en het omgaan met stress kan hierbij helpen.
Behalve kamer-, kleding en urinecontroles worden er weinig concrete interventies ingezet in JJI’s. Alleen Brains4Use wordt als gedragsinterventie ingezet. Medewerkers geven echter aan dat deze interventie niet (meer) past bij de problematiek en het reflectievermogen van de doelgroep. Er is dus behoefte aan een breder aanbod van passende interventies. Daar zou idealiter op landelijk niveau in moeten worden geïnvesteerd.
Medewerkers in JJI’s verschillen van mening over de effectiviteit van een strikt beleid met sancties op het bezit en gebruik van middelen. Ook het doel is niet altijd duidelijk: is het gericht op het handhaven van de orde op de groep of op het stimuleren van ander gedrag? Voor dit laatste kan een beloningsprogramma effectief zijn, zo is bekend uit de verslavingszorg. Er is echter nog te weinig bekend over in hoeverre dit toepasbaar is in een JJI.
Middelengebruik, delictgedrag en andere problemen hangen samen. Dat blijkt uit wetenschappelijk onderzoek en wordt ook gezien door de medewerkers van JJI’s. Er is nu vooral aandacht voor middelengebruik wanneer er vermoedens zijn van problematisch gebruik. Door expliciet beleid te maken op middelenpreventie én door middelengebruik mee te nemen in de behandeling van jongeren wordt de kans op een succesvolle behandeling en het voorkómen van terugkerend strafbaar gedrag (recidive) groter. Dit wordt nog onvoldoende gedaan en hier is dus ruimte voor verbetering.
Het programma Open en Alert dat zich richt op beleidsontwikkeling, deskundigheidsbevordering en samenwerking met verslavingszorg kan hierbij ondersteunen.
