Uit een recent onderzoek in drie kwetsbare wijken blijkt dat het niet hebben van betaald werk of het hebben van een laag inkomen bijdragen aan de kans om betrokken te raken bij (ondermijnende) criminaliteit. Het is van groot belang om hier structureel vanuit verschillende hoeken preventief op in te zetten, en aansluiting te vinden op de behoeften van bewoners. In dit artikel een aantal tips voor (lokale) overheden wat te doen, en ook wat niet te doen.
In kwetsbare wijken komen verschillende vormen van ondermijnende criminaliteit voor, met name drugscriminaliteit. Daarnaast komen woonfraude, zwartwerken en uitkeringsfraude voor. Dat blijkt uit een onderzoek uitgevoerd door Significant APE in drie kwetsbare wijken in Amsterdam, Arnhem en Tilburg, in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). Doel van het onderzoek was om te onderzoeken welke maatregelen doeltreffend kunnen zijn om ondermijnende criminaliteit tegen te gaan of te voorkomen.
De omvang van de problematiek is vermoedelijk aanzienlijk in de onderzochte wijken. De kwetsbare situatie waarin bewoners verkeren wordt vaak van generatie op generatie overgedragen. Mensen komen vaak moeilijk rond, er is weinig vertrouwen in de overheid en er is weinig perspectief op verbetering van hun situatie. Veel bewoners hebben geen betaalde baan en geen startkwalificatie.
Jongeren in deze wijken vormen een kwetsbare doelgroep om betrokken te raken bij ondermijnende criminaliteit. Zij zien de kwetsbaarheden in hun wijk, maar zij zien ook mannen rondrijden in dure auto’s en mooie merkkleding dragen. Dat kan een aantrekkelijk perspectief zijn. En criminelen weten dat. Kinderen worden soms op de basisschool al geronseld voor het criminele circuit. Het begint met kleine klusjes. Maar eenmaal in dit wereldje gezogen komen jongeren er bijna niet meer uit.
Hoe kan dit probleem worden doorbroken? Hoe kan worden voorkomen dat jongeren afglijden naar deze vormen van criminaliteit? Er zijn vaak, zeker in kwetsbare wijken, al verschillende initiatieven die lopen om verbeteringen in de wijk te bewerkstelligen. Zo veel zelfs dat mensen het niet meer bijhouden. Waar professionals soms het overzicht al kwijtraken en zich vooral met hun eigen project bezighouden, is het voor bewoners al helemaal niet meer te volgen. Het ontbreekt vaak aan samenhang.
Bovendien zijn dergelijke projecten vaak van tijdelijke aard. “Mensen komen, en ze gaan weer”, is het beeld dat dit bij bewoners oproept. Dit wekt bij hen geen vertrouwen. Het is niet realistisch dat tijdelijke projecten snel en blijvend resultaat laten zien. De problemen in deze wijken zijn over langere tijd ontstaan en vragen ook langere tijd en investeringen om ze tegen te gaan.
Wat er nodig is, is een integrale aanpak, met een ‘lange adem’. Een structurele samenwerking vanuit verschillende ministeries, gemeenten, woningcorporaties, het onderwijs, de arbeidsmarkt, en vooral ook samen met bewoners. Er wordt nu veel ‘van boven’ opgelegd, in plaats van dat er wordt geluisterd naar de behoeften van bewoners, volgens professionals en bewoners. Het is dan ook van belang om betere aansluiting te vinden bij de leefwereld van bewoners. Professionals moeten de ruimte krijgen om te investeren in langdurige relaties in de wijken waar zij werkzaam zijn, zodat er meer onderling vertrouwen kan ontstaan. Een aantal concrete voorbeelden van doeltreffende maatregelen kwamen in het onderzoek naar voren.
Professionals en bewoners pleiten duidelijk voor meer maatwerk bij uitkeringen. Een huidig knelpunt dat bewoners ervaren is dat zij worden gekort op hun uitkering als zij werkervaring op (proberen te) doen, óf als hun kinderen een betaalde baan krijgen. Dit maakt dat mensen er sneller voor kiezen om niet te werken of zwart betaald werk te gaan doen. Tegelijkertijd pleit men voor meer controle bij uitkeringen, zodat mensen niet zwart werken én een uitkering ontvangen. Meer controle geeft een duidelijk signaal af dat er tegen frauduleuze taferelen wordt opgetreden.
Daarnaast is het belangrijk om langdurige begeleiding te bieden in de stappen richting betaald werk. En bewoners te stimuleren in datgene waar ze goed in zijn, bijvoorbeeld door ondernemerschap meer te stimuleren. Ook wordt gepleit om meer maatwerk toe te passen in de VOG-regelgeving, zodat mensen die eenmaal een misstap hebben begaan hier niet voor de rest van hun leven nadeel van ondervinden.
Er zijn al diverse initiatieven om in te zetten op de weerbaarheid van jongeren, bewoners en ondernemers. Tegelijkertijd wordt het belang benadrukt om hier meer en structureler op in te zetten. Bijvoorbeeld door jongeren voor te lichten. Het is van groot belang om jongeren bewust te maken van de risico’s en gevaren van (ondermijnende) criminaliteit, maar ook om een realistisch toekomstperspectief te schetsen.
Ook het voorlichten van ouders is een veelgehoorde aanbeveling om op in te zetten, en het inzetten op ouderbetrokkenheid. Veel ouders weten niet (meer) zo goed wat hun kinderen doen of waarmee zij in aanraking komen. Met het geven van voorlichting worden ouders bewuster van wat hun kinderen doen en welke mogelijke gevaren op de loer liggen. Het is hierbij ook belangrijk om vaders goed te betrekken, aangezien zij een belangrijk rolmodel kunnen zijn.
Naast het stimuleren van arbeidsparticipatie en het vergroten van de weerbaarheid, zijn nog andere maatregelen naar voren gekomen. Bijvoorbeeld investeringen in de fysieke omgeving (het aanpassen van het woonbeleid, zoals het stimuleren van meer sociale mix in de wijk), alsook investeringen in de sociale omgeving. Denk aan betrokkenheid in de wijk stimuleren en het inzetten van positieve rolmodellen. Andere maatregelen raken meer aan de repressieve kant van de aanpak: hogere straffen en meer politie op straat. Een laatste maatregel is om samenwerkingsverbanden in de kwetsbare wijken te versterken. Dit vergroot de effectiviteit van de aanpak.
Het mag duidelijk zijn dat er niet één maatregel is die dé oplossing biedt voor dit probleem. Juist de combinatie van maatregelen, afgestemd op de behoeften van bewoners, kunnen op termijn bijdragen aan het tegengaan van ondermijnende criminaliteit. Dit vraagt dus wel een serieus, langdurig, commitment van het (lokale) bestuur, geen losse, kortlopende initiatieven.
