Het verhogen van de accijns (belasting) op tabaksproducten beïnvloedt het gedrag van rokers. Dat blijkt uit onderzoek van het RIVM naar het effect van de accijnsverhoging in 2023. Zo deed 28% van de rokers hierna een poging om te stoppen met roken en is 10% daadwerkelijk gestopt. Verder is 18% van de rokers minder gaan roken. Het kopen van tabaksproducten in het buitenland nam na de accijnsverhoging toe.
Het RIVM heeft rokers in 2023 op 2 momenten, vóór én na het ingaan van de accijnsverhoging, gevraagd naar de invloed van deze toegenomen kosten op hun gedrag. Ze gaven vooraf aan dat zij ander rookgedrag zouden gaan vertonen door een prijsstijging. Een flink deel van hen heeft dat ook echt gedaan.
Gezondheid blijft de belangrijkste reden om te willen stoppen. Wel gaf 53% van de rokers die geprobeerd heeft te stoppen of gestopt is aan dat ook de toegenomen kosten een rol speelden bij deze beslissing.
Verder blijkt dat mensen die probeerden te stoppen dit voornemen al hadden vóór het ingaan van de accijnsverhoging. Deze groep rookte minder lang en ervaarde meer steun vanuit hun omgeving om te stoppen. Ook beschouwde deze groep zichzelf minder als ‘echte roker’.
Gemiddeld genomen zijn mensen meer tabaksproducten in het buitenland gaan kopen als deze daar flink goedkoper zijn. Denk aan Duitsland of België. Opvallend is dat rokers die aangaven meer over de grens te zijn gaan kopen niet alleen in de grensgebieden woonden. Geschat wordt dat na de accijnsverhoging 10 tot 11% meer rookwaren in het buitenland gekocht worden.
Dit onderzoek is een vervolg op eerder onderzoek uit 2020, toen ook een accijnsverhoging werd ingevoerd. Het onderzoek vond toen plaats tijdens de coronapandemie. Dat maakt vergelijken van de resultaten lastig. Beide onderzoeken richten zich op 4 vormen van gedragsverandering door een prijsmaatregel. Dat zijn: stoppen met roken, minder sigaretten roken, rookwaren kopen in het buitenland en overstappen op een goedkoper product.
Het onderzoek laat zien dat een accijnsverhoging vooral impact heeft als iemand zelf al wilde stoppen (stopintentie). Beleid gericht op het vergroten van die stopintentie, zoals voorlichting, beperking van de beschikbaarheid van rookwaren en verruiming van de rookvrije omgeving blijft dus belangrijk. De onderzoekers concluderen dat elke accijnsverhoging weer een deel van de rokers aanzet tot een stoppoging. Daarom beveelt het RIVM beleidsmakers aan om de accijns op tabak regelmatig te blijven verhogen. Daarnaast is het ook belangrijk om te blijven streven naar tabaksbeleid dat in heel Europa hetzelfde is.
Het RIVM voerde deze onderzoeken uit in opdracht van het ministerie van VWS(Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport). De studie wordt nog 1 keer herhaald rondom de accijnsverhoging van 1 april 2024.
