Algemene voorziening om eigen kracht te stimuleren – slaan we te ver door?

De VNG stelt maatregelen voor die gericht zijn op de beheersing van de huishoudelijke hulp-kosten. Die luiden:

“1. Financiële draagkracht betrekken in het onderzoek.

2. Invoeren van een budgetplafond en een wachtlijst.

3. Afwijzingen op grond van voorzienbaarheid.

4. Het inrichten van een algemene voorziening om de eigen kracht te stimuleren.”(1)

Hoewel ik de gedachte achter de eerste drie maatregelen snap – het water staat gemeenten (financieel) aan de lippen en er is een sterke stijging geweest van mensen met midden- en hogere inkomens die gebruik maken van hulp bij het huishouden(2) – zie ik vanuit juridisch oogpunt binnen de huidige Wmo weinig heil in deze pogingen. Op veel van deze onderwerpen bestaat al jurisprudentie waar deze oplossingsrichtingen niet in passen. De VNG lijkt zich dit ook te realiseren, gelet op de toelichting van de vierde maatregel (‘Een maatregel die waarschijnlijk wel binnen het wettelijk kader van de Wmo past’…).(3)

Deze vierde voorgestelde beheersmaatregel vind ik een interessante gedachte. Zoals eerder betoogd op Zorg&Sociaalweb,(4) is het binnen het kader van de Wmo een stuk minder vanzelfsprekend om een beroep te doen op eigen kracht dan binnen de Jeugdwet. Onder andere door de jurisprudentie rondom mantelzorg (hulp van iemand uit het sociale netwerk die daarvoor betaling verlangt, is geen mantelzorg;(5) gemeenten kunnen degene die de hulp verleent niet dwingen de taken in de rol van mantelzorger te verrichten) en de beperkte uitleg van eigen kracht worden aanvragen voor een maatwerkvoorziening niet snel afgewezen onder de motivering “cliënt kan de hulpvraag oplossen op basis van eigen kracht”. Gemeenten die dit wel proberen krijgen nog al eens ongelijk van de rechter.

Wat stelt de VNG voor bij deze beheersmaatregel?

“In plaats van een maatwerkvoorziening, krijgt de cliënt een aanbod waarmee hij de hulp van een deskundige kan inroepen. Deze deskundige komt bij de cliënt thuis en bespreekt met hem welke algemeen verkrijgbare hulpmiddelen er zijn waarmee mensen met een beperking hun huishouden (grotendeels) zelf kunnen blijven doen. Met deze algemene voorziening kan de maatwerkvoorziening in sommige gevallen worden afgewezen, dan wel uitgesteld of kan een maatwerkvoorziening met een lager aantal uren worden verstrekt.”

Een poging dus om de cliënt te helpen zijn/haar eigen kracht aan te spreken. Dat is inderdaad de gedachte achter de Wmo, dus in die zin een goede aanzet. De uitvoering ervan bevreemdt me echter wel. Want waarom zou een gemeente daar een algemene voorziening voor op moeten en willen tuigen? Op grond van artikel 2.3.2 Wmo is het college al verplicht het zogenaamde ‘keukentafelgesprek’ te voeren, waarbij er vanuit wordt gegaan dat een deskundige de situatie met een cliënt doorspreekt. Daarbij wordt verwacht dat alle (on)mogelijkheden van de client besproken worden en ook dat samen gezocht wordt naar oplossingen.

Ik zie niet in waarom dan voor het bespreken van oplossingen in de zin van algemeen verkrijgbare hulpmiddelen een algemene voorziening moet worden ingericht. Om van een algemene voorziening te spreken moet een gemeente ook daadwerkelijk die algemene voorziening treffen, en per individueel geval beoordelen of de algemene voorziening een voorliggend en volwaardig alternatief is.(6) Er moet dan dus een aanbieder gecontracteerd of gesubsidieerd worden om advies te geven over algemeen gebruikelijke hulpmiddelen. Een goed toegeruste en opgeleide toegangsmedewerker, die de tijd krijgt om – ter plaatse – de situatie te aanschouwen en door te spreken met de cliënt, moet dit advies toch ook kunnen verzorgen?

Daarbij kan deze toegangsmedewerker ook meteen met de client de opties bespreken buiten de algemeen verkrijgbare hulpmiddelen. Zoals het bespreken van de mogelijkheden om toch uitwonende kinderen of anderen uit het sociaal netwerk te betrekken bij het ondersteunen van cliënt. Een collega van mij heeft veel ervaring met het trainen van toegangsteams op dit gebied. Zij maakt mee dat in veel gevallen het sociale netwerk van een cliënt wél aangesproken en/of geactiveerd kan worden, waar dat op voorhand niet mogelijk leek.

Daarvoor is het van belang dat een toegangsteam weet op welke manier je dat aan moet pakken, en dat gemeenten ook tijd en ruimte geven aan toegangsmedewerkers om hier samen met cliënten mee aan de slag te gaan. Want zoals het SCP stelt: “Juist mensen die hulp vragen kunnen het niet altijd zelf. Ook blijkt dat mensen het vaak moeilijk vinden om anderen uit hun omgeving om hulp te vragen of er is niemand om hen te helpen. Het percentage mensen dat mantelzorg geeft aan mensen met een beperking is sinds de decentralisaties niet toegenomen.”(7)

Heel herkenbaar waarschijnlijk voor de meeste toegangsmedewerkers. En je redt het dan ook niet om in een telefonisch overleg van 10 minuten of in een huisbezoek van 30 minuten dit tij te keren. Maar moet je daar dan ook meteen de conclusie uit trekken dat de meeste mensen dus niet zelfredzaam zijn en veel minder op eigen kracht kunnen dan verondersteld werd bij aanvang van de decentralisaties? Of moet je juist verder investeren in de toegangsteams en hen de mogelijkheden bieden om echt goed onderzoek te doen?

De reactie in Den Haag

Niet heel verrassend werd eind vorige maand duidelijk dat de minister van VWS niet gecharmeerd was van (een deel van) de ledenbrief van de VNG: “voorstellen waarbij gemeenten wachtlijsten laten ontstaan en budgetplafonds instellen waardoor mensen geen gebruik meer kunnen maken van de Wmo 2015 zijn niet toegestaan. Ook mag een gemeente een cliënt de toegang tot Wmo-ondersteuning niet weigeren op basis van zijn financiële draagkracht. Hiervoor biedt de wet de nodige waarborgen. Omdat evident is dat de voorgestelde maatregelen deels niet binnen het juridisch kader van de Wmo 2015 passen, vind ik het onverstandig dat de VNG hiertoe oproept.”(8)

Interessant is wat de komende verkiezingen zullen betekenen voor deze thema’s. Volgens lijsttrekker Gert-Jan Segers van de ChristenUnie moet bijvoorbeeld het inkomensonafhankelijke Wmo-abonnementstarief verdwijnen. Dit vanwege de aanzuigende werking die dit volgens hem tot gevolg heeft, waardoor de tekorten bij gemeenten verder oplopen, en hij vindt dat de huishoudelijke hulp beschikbaar moet blijven voor diegenen die die hulp echt nodig hebben.(9) Ook de PvdA is voor verandering van het huidige systeem. In het conceptverkiezingsprogramma ‘Ons plan voor een eerlijker en fatsoenlijker Nederland’ wordt het abonnementstarief getypeerd als ‘een herverdeling van geld van arm naar rijk’. De sociaaldemocraten zijn dan ook voorstander van afschaffing van het abonnementstarief.(10)

Wat hiervan overblijft na de verkiezingen en de formatie van het volgende kabinet, is natuurlijk maar zeer de vraag. In ieder geval is het goed als er bij deze landelijke verkiezingen veel aandacht is voor de problematiek die de decentralisaties in het sociaal domein hebben meegebracht. Zowel vanuit het perspectief van degene die de hulp nodig heeft, als gelet op de financieel kwetsbare positie waarin gemeenten zich bevinden.(11)

Monique Nijkamp geeft ook de cursus Eigen Kracht: Onderzoek naar eigen mogelijkheden van de cliënt binnen de Wmo 2015 en Jeugdwet . Geïnteresseerd? Bekijk alle aanvullende informatie over de cursus via de link.