Door mijn werk heb ik het voorrecht om in veel praktijken te komen. Soms is dat bevreemdend. Als de balans zoek is. Het hart niet meer klopt, de handen wat verlegen in de zakken hangen en het hoofd overuren maakt op een theoretische werkelijkheid waarin elke verbinding met het echte leven verloren is gegaan. Maar veel vaker voel ik mij als een kind in de snoepwinkel. En dat mag, met alle kritische geluiden in het jeugddomein, ook wel eens gezegd worden. Afgelopen week was weer zo’n week.
Op donderdag had ik een terugkerende ontmoeting met een aantal professionals uit de jeugdzorg en jeugdbescherming. Zij ondersteunen collega’s bij de meest ingewikkelde casussen. Situaties waarin jongeren en gezinnen hun vertrouwen in elkaar, hun toekomst en de hulpverlening vaak al verloren zijn. Door ingewikkelde problemen thuis, schoolverzuim, verkeerde vrienden, uithuisplaatsing en vaak ook al vele overplaatsingen. Deze gezinnen verliezen de hoop en het gevoel gezien te worden om wie ze echt zijn en wat ze echt kunnen. En dat gevoel overheerst vaak ook bij de professionals om hen heen.
In onze ontmoetingen is er altijd een bijzondere combinatie van rust en een enorme urgentie om het vandaag anders en nog beter te doen. Er is veel onderling vertrouwen en de dilemma’s liggen in de eerste minuten meteen op tafel.
Want wat doe je als een collega vier broers en zussen aanmeldt voor plaatsing in een gezinshuis omdat het thuis met hulpverlening echt niet meer lukt? Ga je het dan regelen?
Deze professional besloot om het nog niet te doen. In plaats daarvan is ze meteen met alle betrokkenen gaan praten. Waarom komt deze vraag nu? Wat is er echt aan de hand? Waar zit ieders onmacht? Wat is ieders behoefte en diepste wens? Wat kan dan nu de beste eerste stap zijn? En wat heeft iedereen nodig om die stap met vertrouwen te zetten?
De onmacht van de betrokken hulpverleners thuis bleek een belangrijke rol te spelen. Dat is invoelbaar, maar geen reden om meteen zo’n grote stap als een uithuisplaatsing van jongeren naar een gezinshuis te zetten. Het was voor deze professional wel een reden om, vanuit collegiale betrokkenheid, beschikbaar te blijven voor de hulpverleners om te sparren en daarmee al veel ruimte te scheppen. Niet overnemen maar toevoegen, noemen professionals dat. Eigenlijk bood zij de betrokken hulpverleners hetzelfde als wat je dit gezin gunt: een stevig netwerk dat er voor je is als je dat nodig hebt.
Zo'n aanpak lijkt vanzelfsprekend, maar dat is het nog niet. Deze professional is een grenswerker. Zij ondersteunt in deze casus, aan de voordeur van haar eigen organisatie. Nog voordat er een declaratie of productcode aan gehangen kan worden. Zij krijgt daarvoor de ruimte en het vertrouwen van haar bestuurder. Centraal staat hun ambitie dat kinderen zo thuis mogelijk kunnen opgroeien, in een veilig en steunend netwerk. De opdracht van de organisatie - zelf specialistische jeugdhulp bieden - staat nu even op het tweede plan.
Dat is lef. Maar vooral ook een kans. Enerzijds omdat zij schade voorkomen door de zorg niet onnodig over te nemen en jongeren te snel weg te trekken uit hun steunende netwerken. En anderzijds omdat de specialistische zorg zo beschikbaar blijft voor jongeren en gezinnen die het echt nodig hebben en daarop nu vaak te lang moeten wachten.
Een mooi voorbeeld dat laat zien dat deze ondersteuning om krachtige professionals met een stevige professionele identiteit vraagt. Professionals die vanuit visie, kennis, ervaring en moraliteit de kunst verstaan om telkens weer af te wegen: ‘waarom komt deze persoon op dit moment met deze vraag bij mij en wat heb ik dus te doen of te laten’. Zij betrekken anderen in hun afweging en besluit en zijn aanspreekbaar op dat besluit, omdat ze steeds beter willen worden in hun vak. En die krachtige professionals kunnen gedijen door krachtige bestuurders en beleidsmakers die hiervoor ruimte en randvoorwaarden creëren én diezelfde moraliteit voorleven.
Ik eindig de ontmoeting met een grote glimlach. Helemaal als deze professionals aan het slot met een high five besluiten wat hun belangrijkste les van vandaag is: ze gaan elke aanmelding bij jeugdzorg of jeugdbescherming beschouwen als een calamiteit. Want als je daadwerkelijk de pedagogische basis wil versterken, dan begint het leren aan de voordeur van de jeugdzorg en jeugdbescherming en niet pas aan de achterkant bij de volgende overplaatsing. First do no harm, Hippocrates doet het ook goed in de jeugdzorg!
