De laatste tijd is er veel aandacht voor bestaanszekerheid. De kosten voor onder meer energie en voedsel lopen op. Dit maakt het steeds lastiger voor mensen om alle rekeningen te betalen. Met name de minima, mensen met een laag inkomen of een laag pensioen, merken hier de effecten van. Landelijke en lokale maatregelen zoals de energietoeslag, het prijsplafond en het noodfonds moeten de pijn voor deze doelgroep verzachten. Maar doen we wel genoeg?
In januari en juni van ieder jaar stelt het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid het bestaansminimum vast. Dit is een bedrag dat iemand minimaal nodig heeft om van te leven. Als we het er over eens zijn dat er een minimumgrens getrokken kan worden om een fatsoenlijk bestaan te hebben, waarom is het dan zo’n taboe om het over een maximum te hebben? Een maximum bedrag noemen vinden veel mensen echter te ver gaan. Wie is de overheid om te bepalen hoe veel té veel is? Tegelijkertijd vinden we het prima als de overheid bepaalt wat te weinig is. Dit zien we als vanzelfsprekend.
Gelukkig komt ook het gesprek over het bestaansmaximum momenteel op gang. Waar het voor meer mensen moeilijker wordt om de rekeningen te betalen, zien we tegelijkertijd grote bedrijven enorme winsten maken en de topmannen hun bonussen opstrijken. Conclusie: het verschil tussen arm en rijk groeit sneller door de huidige omstandigheden. Hoog tijd dus om af te stappen van het idee dat dit nu eenmaal zo hoort of goed is, omdat de markt dit kennelijk zo bepaalt. Dit impliceert dat de markt een natuurlijk verschijnsel is, terwijl het een economisch stelsel van instituties is. Een stelsel dat we zelf hebben ingericht.
Waar het om gaat is een eerlijkere verdeling van de welvaart. Om te zeggen dat iedereen krijgt wat die verdient, gaat al lang niet meer op. Het is niet (altijd) waar dat degenen die het hardst werken ook het meest verdienen. Het inkomen uit arbeid wordt bovendien zwaarder belast dan het inkomen uit vermogen (zoals winst en investeringen). De grote verschillen in inkomen die momenteel in onze samenleving bestaan, kunnen niet worden toegeschreven aan verschillen in productiviteit of inspanning. De kansen die we krijgen en de successen die we behalen staan niet op zichzelf en zijn niet uitsluitend onze eigen verdienste. Daarvoor zijn er te veel omgevingsfactoren die de uitkomsten van ons handelen beïnvloeden. Bovendien zijn er mensen die veel te weinig hebben om in hun levensonderhoud te voorzien, terwijl anderen veel meer bezitten dan hiervoor nodig is.
Er zijn legio maatregelen die onze overheid kan nemen om een ongelijke verdeling van de welvaart te verminderen, zonder het instellen van een bestaansmaximum. Dit betekent echter wel dat we ons economisch stelsel anders moeten inrichten. Om hiervoor draagvlak te creëren moet een maatschappelijke discussie op gang komen. Laten we reflecteren op de waarden en morele principes die aan ons huidige stelsel ten grondslag liggen. Op welke waarden willen we ons stelsel (her)bouwen?
