De arbeidsmarkt wordt krapper en het aantal bijstandsgerechtigden daalt, maar voor een deel van hen blijft de overstap naar ‘het werkende leven’ lastig. Regioplan en PONT | Zorg & Sociaal onderzochten onder verschillende professionals hoe dit kan. Wat verklaart het ‘gat’ in arbeidsparticipatie?
Voor het onderzoek vroeg Regioplan 125 professionals naar hun mening over de positie van langdurige bijstandsgerechtigden en de hulp die deze positie eventueel zou kunnen verbeteren. De professionals die deelnamen aan het onderzoek zijn onder andere werkzaam bij gemeenten, regionale samenwerkingsverbanden, welzijnsorganisaties en de jeugdzorg.
Uit het onderzoek blijkt dat bijstandsgerechtigden en/of werkgevers er niet bewust voor kiezen om geen gebruik te maken van elkaar. Wél blijkt er duidelijk een brug te missen tussen de twee. Van de respondenten gaf slechts een beperkt deel aan regelmatig met bijstandsgerechtigden in contact te komen. Die verklaart mogelijk waarom er niet altijd scherp zicht is de mogelijkheden voor deze groep.
Respondenten wijzen vooral op een gebrek aan aansluiting tussen vraag en aanbod. Ofwel: de arbeidsmarkt heeft nu een ruim aanbod van banen, maar bijstandsgerechtigden voldoen niet aan de vacature-eisen of solliciteren om andere redenen niet.
Gebrek aan maatwerk voor passende arbeid of maatwerk waarmee mensen begeleid worden tot geschikte kandidaten, is volgens de professionals een tweede reden voor het gat. Dit gaat een stapje verder dan het gebrek aan aansluiting en vereist grondige kennis van de groep bijstandsgerechtigden en van hun arbeidspotentieel.
Een aantal professionals geeft aan niet op de hoogte te zijn van de mate van geschiktheid van de bijstandsgerechtigden om op korte of lange termijn de openstaande vacatures te vullen. Dit laat zien dat de mogelijkheden om aansluiting te creëren tussen de arbeidsmarkt en de bijstandsgerechtigde niet bekend of voelbaar zijn onder alle professionals.
Zaken als onvoldoende beheersing van de taal of digitale vaardigheden, psychische of fysieke beperkingen, schulden of familie- en jeugdzorgen, worden ook als potentiële factoren genoemd die bijstandsgerechtigden kunnen weerhouden van deelname aan de arbeidsmarkt.
Daarnaast wordt het kleine verschil tussen het minimumloon en een uitkering als demotiverend bestempeld voor de bijstandsgerechtigden. “Het is te makkelijk om niet te hoeven werken” en “werken loont soms niet”, zeggen respondenten.
Volgens de respondenten zijn er dus genoeg redenen voor het gat tussen de arbeidsmarkt en bijstandsgerechtigden. Daarbij valt op dat minder dan de helft van de bevraagden vaak in contact komt met deze specifieke groep werklozen.
Dit kan wijzen op de mogelijk relatieve onzichtbaarheid van deze groep voor professionals als grotere overkoepelende reden achter het gebrek aan aansluiting tussen vraag een aanbod op de arbeidsmarkt. Mogelijk is er onder professionals gebrekkig zicht op de mogelijkheden én drempels voor de arbeidsintegratie van werkloze mensen.
Deze observatie nodigt uit tot nader onderzoek naar de inzichten van professionals in het potentieel van bijstandsgerechtigden om deel te nemen aan het werkende leven. Ook kan in verder onderzoek ingegaan worden op de mate van aanspreekbaarheid van werkgevers.
De bevindingen uit het onderzoek van Regioplan en PONT | Zorg & Sociaal zijn deels in lijn met eerdere analyse van het 'onbenut potentieel’ door onderzoekers van de Hogeschool Utrecht. Zij leggen de verantwoordelijkheid daarvoor bij de arbeidsmarkt. Die moet zich aanpassen aan de competenties van de werknemers. “Het zijn niet de mensen die een afstand hebben tot de arbeidsmarkt, maar de arbeidsmarkt die een afstand heeft tot de mensen”, aldus de onderzoekers.
Een genuanceerde kijk naar de eisen en mogelijkheden waar zowel werkgevers als werknemers mee te maken krijgen, zou een constructief proces kunnen stimuleren waarmee bruggen tussen bijstand en vacature kunnen worden gebouwd. Daarmee kan mogelijk het huidige gat in de arbeidsmarkt verholpen worden.
