De energieprijzen, die het afgelopen jaar fors zijn gestegen, zijn dagelijks in het nieuws. In 2020 leefden nog ruim 450 duizend huishoudens in ons land in energiearmoede. In de afgelopen twee jaar zijn daar volgens een schatting van TNO 90 duizend huishoudens bijgekomen. Ze hebben hoge energiekosten, wonen meestal in een niet goed geïsoleerd huis en hebben een laag inkomen. Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) heeft aan het CBS en TNO gevraagd een actuele inschatting te maken van de energiearmoede op nationaal en lokaal niveau. TNO heeft hierover vandaag een rapport uitgebracht, gebaseerd op cijfers van het CBS.
Manon van Middelkoop is onderzoeker bij het CBS en werkt bij het team energie aan cijfers over het energieverbruik van huishoudens en de betaalbaarheid daarvan. ‘Wij maken jaarlijks statistieken over het energieverbruik van huishoudens. Gezien de actuele ontwikkelingen zouden we graag cijfers op maand- of kwartaalbasis willen publiceren, maar dat is niet van vandaag op morgen gerealiseerd. Dat is een heel proces. We zijn op dit moment in gesprek met Netbeheer Nederland – de brancheorganisatie van de netbeheerders die het transportnetwerk voor energie beheren – om naast de jaarlijkse energieleveringen die we nu ontvangen bijvoorbeeld ook leveringen aan woningen per maand te krijgen.’ In 2022 heeft het ministerie van EZK het CBS gevraagd een jaarlijkse Monitor Energiearmoede te ontwikkelen, met als basis een eerder door TNO uitgevoerd onderzoek. ‘Wij werken al jaren intensief met TNO samen. Zij doen kwalitatief en kwantitatief onderzoek naar energiearmoede en zitten goed in de theorie, beleid en praktijk. Ook hebben ze zicht op wat er internationaal gebeurt’, aldus Van Middelkoop.
Lydia Geijtenbeek, werkzaam bij het Centrum voor Beleidsstatistiek van het CBS, was in een eerder stadium ook al betrokken bij vragen van externe partijen over energiearmoede en de energiequote (het deel van het inkomen dat wordt besteed aan energiekosten). Ook toen werd de samenwerking met TNO aangegaan. ‘Het is een prettige samenwerking met een goede rolverdeling: TNO heeft indicatoren voor energiearmoede ontwikkeld, het CBS heeft die indicatoren verder doorontwikkeld. Daardoor zijn de indicatoren beter te volgen in de tijd en sluiten ze goed aan bij de CBS-data. Dat was nog wel een intensieve klus. Daarna hebben we een eerste versie van de Monitor Energiearmoede in Nederland gemaakt.’ Volgens Geijtenbeek is energiearmoede ook in andere Europese landen een groeiend probleem. ‘De Europese Commissie wil dat landen dit fenomeen bestrijden. Om gericht beleid te kunnen ontwikkelen per land is monitoring van energiearmoede nodig in alle Europese landen.’
Peter Mulder is werkzaam bij TNO als senior onderzoeker en houdt zich in die functie bezig met onderwerpen die de energietransitie betreffen. Hij stond aan de basis van het rapport dat in het najaar van 2021 uitkwam en waarin voor het eerst op basis van CBS-data energiearmoede gedetailleerd in kaart werd gebracht. ‘Verrassend in die studie was dat ongeveer 70 procent van de huishoudens die te maken hebben met energiearmoede een huis huurt van een woningcoöperatie. Uit de cijfers blijkt dat dat vaak slecht geïsoleerde woningen zijn, die de bewoners zelf niet kunnen opknappen. Huiseigenaren kunnen subsidie krijgen om hun huis te verduurzamen, huurders niet. Ook opvallend in de studie van anderhalf jaar geleden was dat verhoudingsgewijs de meeste mensen die in energiearmoede verkeren in het Noord-Oosten van Nederland wonen. Dat komt omdat daar relatief vaker een combinatie plaatsvindt van lage inkomens met slecht geïsoleerde grote woningen.’ Het TNO-rapport uit 2021 kreeg veel media-aandacht en heeft volgens Mulder ook concrete resultaten opgeleverd. ‘Allereerst wordt er nu op nationaal en gemeentelijk niveau nagedacht over hoe er moet worden omgegaan met energiearmoede. Daarnaast hebben de cijfers bijgedragen aan het ontwerpen van financiële compensatiemaatregelen voor de oplopende energierekening van huishoudens. Ook heeft de studie geleid tot het verzoek van het ministerie van EZK aan het CBS om een jaarlijkse Monitor Energiearmoede uit te brengen.’
In het vandaag verschenen TNO-rapport staan eveneens een aantal opvallende conclusies. TNO maakte voor die rapportage schattingen op basis van CBS-cijfers uit 2020 over huishoudens, hun inkomenssituatie, hun energieverbruik en de kwaliteit van hun woning. In die schattingen zijn de hogere energieprijzen en de financiële compensatiemaatregelen van het kabinet van het afgelopen jaar meegenomen. Mulder: ‘We zien dat de energiearmoede is gestegen, maar de toename is sterk gedempt door de financiële compensatiemaatregelen van het kabinet. Zonder die maatregelen was het aantal energiearme huishoudens ten opzichte van 2020 naar schatting verdubbeld tot bijna een miljoen huishoudens. Verder zien we dat de energiearmoede zich verdiept heeft bij mensen met lage inkomens en slecht geïsoleerde woningen. In het rapport van anderhalf jaar geleden zagen we dat vooral eenpersoonshuishoudens getroffen werden, nu zien we dat sindsdien energiearmoede vooral is toegenomen onder gezinnen. Vermoedelijke oorzaak is dat door de hogere prijzen op vrijwel alle gebieden hun budget uitgeput is geraakt.’
Over de samenwerking met het CBS is Mulder zeer te spreken. ‘Het is een hele mooie en constructieve samenwerking. Er is een goede rolverdeling, waarbij TNO de scenario’s maakt en het CBS de cijfers en advies levert. Wij zijn goed in innovatie en beleidsadvies, het CBS is heel goed in het garanderen van kwaliteit en consistentie van indicatoren over een langere periode, in aansluiting op andere relevante CBS-data. Op die manier versterken we elkaar.’ Voor de toekomst hoopt Mulder op een voortzetting van de samenwerking. ‘TNO coördineert een Landelijk Onderzoeksprogramma Energiearmoede. Daarbij zijn ook de ministeries van Economische Zaken en Klimaat, Binnenlandse Zaken en Sociale Zaken en Werkgelegenheid betrokken, net zoals de provincies Noord-Holland en Zuid-Holland, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en het CBS. Wat we willen is beleidsmakers voorzien van actuele en gedegen kennis die nodig is voor het bestrijden van energiearmoede, zowel in de vorm van incidentele financiële compensatie als van een structurele oplossing via het verduurzamen van woningen. Daarbij spelen de CBS-cijfers een cruciale rol.’
