Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) heeft het begrip cultuursensitieve zorg omarmd en deelde vlak voor het einde van 2022 hierover een beleidsnota. Concrete beleidsmaatregelen moeten de zorg cultuursensitief maken, waarbij een belangrijke rol is weggelegd voor zorgverzekeraars, cliënten en zorgorganisaties. Maar hoe werk je cultuursensitief? En waarom is dat zo belangrijk?
Iedereen in Nederland heeft daar recht op goede zorg. Gelijke uitkomsten van zorg vragen echter ook vaak om een ongelijke behandeling. Voor passende en toegankelijke zorg die aansluit bij de wensen, behoeften en leefwereld van de zorgvrager, is het belangrijk om oog te hebben voor iemands identiteit. Diversiteit wordt in onze samenleving steeds belangrijker en hiervoor is cultuursensitief werken vereist. (1)
Nederland is in de afgelopen decennia steeds diverser geworden. Afhankelijk van hoe de migratie naar Nederland zich in de toekomst ontwikkelt, groeit naar verwachting het aandeel inwoners met een migratieachtergrond naar 30 tot 40 procent van de totale Nederlandse bevolking. (2) Ook de diversiteit binnen die groepen zelf neemt toe. Er zijn verschillen op basis van vele factoren, zoals sociale klasse, religie, gender, leeftijd, opleiding, beroep, inkomen, geografie (woonplaats) en levenservaring.
De opeenstapeling van deze factoren en de ongelijkheid die dit teweeg brengt wordt ook wel intersectionaliteit genoemd. Een diverse samenleving vraagt naar meer begrip van en betere communicatie over deze verschillen, ook binnen het sociaal domein en de zorg. Om gezondheidsverschillen te verkleinen zijn cultuursensitief werken en intersectionaliteit, als onderdeel van persoonsgericht werken, noodzakelijk.
Cultuursensitief werken biedt ruimte voor een echte ontmoeting tussen de (zorg)professional en de leefwereld van patiënt of cliënt. Het schept de voorwaarden voor goede, passende en toegankelijke zorg. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) heeft het begrip cultuursensitieve zorg omarmd en deelde vlak voor het einde van 2022 de beleidsnota cultuursensitieve zorg. In deze nota worden concrete beleidsmaatregelen uiteengezet om de zorg cultuursensitief te maken, waarbij een belangrijke rol is weggelegd voor zorgverzekeraars, cliënten en zorgorganisaties.
Cultuursensitief werken kan bij (zorg)professionals leiden tot handelingsverlegenheid. ‘Wat als ik het als zorgprofessional verkeerd inschat?’ en ‘Kan ik wel over cultuur te beginnen?’. Enerzijds wil je niet generaliseren en een patiënt of cliënt reduceren tot zijn of haar cultuur. Anderzijds weten we dat cultuur wel invloed heeft op wie je bent en hoe je gezondheid ervaart.
Maar hoe werk je cultuursensitief? Voor cultuursensitief werken zijn zogenaamde culturele competenties nodig: kennis, houding en vaardigheden. (3) Het gaat niet zozeer om de kennis van verschillende culturen, maar om de kennis dat cultuur ertoe kán doen, en dat deze invloed wisselend kan zijn in verschillende situaties. Het vraagt om inzicht in de rol die een situatie, een moment, een mechanisme of andere factoren kan hebben in het beperken van de toegang en kwaliteit van de zorg.
Naast kennis vraagt cultuursensitief werken om een open en nieuwsgierige houding ten opzichte van je eigen culturele achtergrond en die van de patiënt of cliënt. Een bescheiden houding, waarbij je de zorgbehoevende ziet als kennisbron van zijn/haar eigen cultuur, en jij als zorgprofessional degene bent die daarvan leert.
Tot slot het belangrijkste: kijk in de spiegel en ga op zoek naar de invloed van cultuur op je eigen leven en jouw blik op de wereld. Besef dat jouw culturele normen niet voor iedereen gelden. Dit wordt ook wel cultural humility genoemd, een levenslang proces van reflecteren op je eigen handelen. (4) Het houdt in dat je je eigen cultuur niet als superieur ziet en openstaat voor feedback.
Bij gebrek aan cultuursensitieve zorg bestaat de kans dat mensen de zorg niet als prettig ervaren en zorg zelfs gaan mijden. Hierdoor worden hun gezondheidsproblemen niet op tijd gesignaleerd. De patiënt of cliënt voelt zich niet (h)erkend in zijn of haar ‘zijn’ en voelt zich bijvoorbeeld niet thuis in een zorg- of welzijnsorganisatie. Wanneer hier geen aandacht voor is worden de gezondheidsverschillen vergroot.
Ook het hanteren van een te statische en beperkte definitie van cultuur kent risico’s. Wanneer cultuur wordt gezien als een afgebakend geheel van aspecten op basis waarvan mensen worden ingedeeld, en waarbij de focus op cultuurverschillen ligt, kan dat leiden tot hokjesdenken (‘de’ Somaliër, ‘de’ Turk, ‘de’ Nederlander). Dit proces, waarbij cultuur wordt gezien als iets van de ander waar je afstand van neemt, noemen we othering. (5) Othering betekent ook het toekennen van (negatieve) eigenschappen die afwijken van de norm van de dominante groep. Hiermee wordt het wij-zij-denken versterkt; in het ergste geval kan dit zelfs leiden tot discriminatie en geweld.
Cultuursensitieve zorg wordt vaak gekoppeld aan zorg voor migranten. Dat is onterecht, de term is juist toepasbaar op iedereen. Ieder mens draagt immers een eigen culturele identiteit met zich mee. Communicatieproblemen in de zorg aan vluchtelingen worden vaak gezien als problemen waaraan cultuur ten grondslag ligt, terwijl het hier meestal gaat om de gevolgen van migratie en het onbekend zijn in een nieuwe samenleving. Dáár waar mensen met diverse culturele achtergronden elkaar ontmoeten, worden de verschillen zichtbaar. Dat maakt onze samenleving kleurrijk. En dat vraagt om cultuursensitiviteit van ons allen.
Voor mee info: bekijk deze infographic.
RVS (2022). Passende zorg is inclusieve zorg. Een verkennend essay over wat ervoor nodig is om de zorg inclusiever te maken. Den Haag: Raad voor Volksgezondheid & Samenleving.
Bron: https://nidi.nl/publications/rapport-bevolking-2050-in-beeld-drukker-diverser-en-dubbelgrijs/
Betancourt, J. R. (2003). Cross-cultural medical education: conceptual approaches and frameworks for evaluation. Academic Medicine, 78, 560-569. https://doi.org/10.1097/00001888-200306000-00004
Foronda, C., Baptiste, D., Ousman, K., & Reinholdt, M. (2016). Cultural humility: A concept analysis. Journal of Transcultural Nursing, 27, 210-217. https://doi.org/10.1177/1043659615592677
Johnson, J. L., Bottorff, J. L., Browne, A. J., Grewal, S., Hilton, B. A., & Clarke, H. (2004). Othering and being othered in the context of health care services. Health Communication, 16, 255-271. https://doi.org/10.1207/S15327027HC1602_7
