Toen begin 2020 het coronavirus zich in Nederland aandiende, hadden weinig mensen gedacht dat de impact op ons dagelijks leven zó groot zou zijn. Verpleeghuizen dicht, kinderen niet naar school en horeca en theaters gesloten. Van kind tot grootouder, van zzp’er tot grote werkgever en van consument tot winkelier: de coronacrisis raakt iedereen. Het is daarmee ook een vraagstuk van iedereen en kenmerkt zich door een onwaarschijnlijke dynamiek. Situaties en maatregelen veranderen enorm snel en vragen flexibiliteit. Het virus laat zich niet leiden door grenzen en systemen die wij als mensen hebben bedacht. Het overstijgt sectoren en organisaties. Er ontstaan ongekende vormen van samenwerking en innovatiekracht. Saamhorigheid en solidariteit zijn groot. Juist deze kenmerkende elementen kunnen bijdragen aan het versnellen van de gewenste transformatie in het sociaal domein.
‘Meer ruimte voor de professional’, ‘inwoners centraal’, ‘nabijheid’ en ‘preventie’. Het zijn slechts enkele beloften van decentralisaties die de beleidsnota’s van het sociaal domein domineerden. Toch lukte het in veel gemeenten nog niet om deze transformatiedoelen in praktijk te brengen. De focus lag afgelopen jaren op systeemveranderingen. De daadwerkelijke transformatie vergt (meer) tijd, verandervermogen en lef. Of een onverwachte, externe oorzaak met grote impact. Zou de coronacrisis helpen om de gewenste transformatie sneller te realiseren?
Duidelijk is dat tijdens de coronacrisis iedereen werd teruggeworpen op zijn of haar eigen ‘basis’ en oplossingsvermogen. Het vraagt creativiteit en flexibiliteit om zo goed als mogelijk met onverwachte situaties om te gaan. Zelfredzaamheid en zelforganiserend vermogen ten voeten uit. Sommige gezinnen tonen in de coronaperiode onverwachte veerkracht om zelf oplossingen te vinden. Zonder of met een andere vorm van ondersteuning blijken inwoners het soms ook te redden. De noodzaak voor het verstevigen van de sociale basis wordt door de coronacrisis weer sterker gevoeld. Mensen en voorzieningen die nabij zijn en op wie je kunt terugvallen, laagdrempelige oplossingen en kleine initiatieven in buurten en wijken maken het verschil voor kwetsbare inwoners. Zeker in tijden van (economische) onzekerheid is de nabijheid van een goede - lokale - hulpstructuur belangrijker dan ooit. Er zijn meer schouders nodig in de nabije omgeving om de ondersteuning te kunnen (ver)delen, we moeten mantelzorgers ontlasten. Er zijn in de afgelopen periode mooie initiatieven ontstaan: buren die elkaar meer helpen, inwoners die voor elkaar koken en alternatieve vormen van inloopvoorzieningen in de wijk. Kleinschalig, in de directe omgeving. Ook wordt het belang van preventie nog zichtbaarder; deze crisis treft mensen met gezondheidsproblemen zwaarder. Het toont de noodzaak aan van een gezonde leefstijl, een sociaal netwerk en mentale weerbaarheid.
In de afgelopen periode is een ongekende innovatiekracht getoond. Er zijn mooie initiatieven ontstaan vanuit ondernemers, professionals en inwoners. Professionals zijn gedwongen om meer op hun handen te zitten. Zowel inwoners als professionals boren andere, creatieve mogelijkheden aan om tot oplossingen te komen. De professionele ruimte en noodzaak om zelf af te wegen wat er - binnen de kaders - wél kan, is groter. Het is echt maatwerk, zoals met de transformatie beoogd is. Dat maatwerk is ook nodig om in de toekomst zorg en ondersteuning betaalbaar te houden. De snellere doorontwikkeling én acceptatie van digitale middelen kan daar ook bij helpen.
Onder druk wordt alles vloeibaar. Doordat de urgentie zo helder is en door iedereen wordt gevoeld verloopt samenwerking tussen partijen beter. Het lukt om de gemeenschappelijke opgave echt centraal te stellen. Partijen weten elkaar beter te vinden en er zijn nieuwe samenwerkingen (ook publiek-privaat) ontstaan.
We staan voor de uitdaging om de veranderkracht vast te houden en gebruik te maken van de energie en initiatieven die in de crisis zijn ontstaan. Gemeenten kunnen kiezen om te helpen om het nieuwe gedrag blijvend te verankeren en waardesystemen structureel te veranderen. Nabijheid, innovatie en ‘doen wat nodig is’ - zoals met de transformatie is beoogd - lijken gedurende deze crisis gemakkelijker te zijn. Simpelweg omdat er geen andere optie is. Beweeg als gemeente mee met wat vanuit de samenleving ontstaat en omarm en faciliteer de goede initiatieven, maar zonder deze over te nemen. Durf vanuit vertrouwen los te laten, stimuleer samenwerking en sluit aan bij de lokale coalities die zijn ontstaan. Daar ligt nu de kans om het sociaal domein écht vanuit de samenleving op te bouwen.
Op 8 oktober verzorgt Sociaalweb in samenwerking met BMC-adviseurs Hinke Stallen, Dorine IJsseling en Marloes Westerveld de cursus Het versterken van de sociale basis: wat werkt in de praktijk? Bekijk hier het volledige programma.
Dit artikel is ook terug te vinden in de dossiers Transformatie en Coronavirus
