Een ambtenaar is geen hulpverlener, want de ambtenaar heeft een klikplicht en de hulpverlener niet. Als de hulpverlener constateert dat een cliënt actief is in de hennephandel en zwart bij verdient naast zijn uitkering, dan zal de hulpverlener dit bespreken met de cliënt en hem bewegen hiermee te stoppen. Eventueel brengt de hulpverlener dit regelmatig ter sprake over een periode van maanden. De WMO-klantmanager echter is als ambtenaar verplicht direct melding te doen als hij een misdrijf of fraude constateert.
Dus denk niet dat informatie binnen een samenwerkingsverband zondermeer onderling gedeeld moet worden. Om goed samen te werken moeten wel de acties onderling worden afgestemd maar daarbij hoeft echt niet het hele dossier over tafel.
Rol hulpverlener
De hulpverlener streeft naar een zo goed mogelijke hulpverlenersrelatie met de cliënt. De relatie is in essentie vrijwillig van aard. Hulpverlening heeft alleen zin als de cliënt ervoor open staat, ermee instemt en is primair in het belang van cliënt. Zo zegt de Beroepscode voor de maatschappelijk werker ‘dat de maatschappelijk werker op basis van instemming van de cliënt een professionele relatie aan gaat’. En vergelijk het in onze Grondwet opgenomen recht op de onaantastbaarheid van het menselijk lichaam: iedereen mag zelf bepalen wat er met zijn of haar lichaam gebeurt, welke medische handelen worden verricht en welke medicijnen worden ingenomen. Inbreuken mogen alleen als dit in een wet is geregeld (denk aan DNA afname).
Rol ambtenaar
De taak van de WMO-klantmanager of de bijstandsambtenaar daarentegen is het uitvoeren van een wet: er ligt een vraag van de burger, deze is verplicht inlichtingen te verschaffen op grond van de WMO of de Participatiewet en de ambtenaar neemt een besluit in de zin van de Algemene wet bestuursrecht waar termijnen gelden en voor de burger staat de procedure van bezwaar en beroep open.
De leden van het wijkteam moeten dus die verschillende bevoegdheden kennen voordat ze besluiten wat wel en niet gedeeld wordt. De hulpverlener kan soms wel en soms geen informatie prijsgeven in het teamoverleg. Hij mag zijn geheimhoudingsverplichting doorbreken als sprake is van een conflict van plichten, in noodsituaties. Dan is de hulpverlener bevoegd om informatie te delen, eventueel tegen de zin van de cliënt, denk aan de bevoegdheid om te mogen melden aan het meldpunt Veilig Thuis. Maar in tegenstelling tot de ambtenaar, die op grond van zijn ambtenaren status verplicht is melding te doen van misdrijven (Strafvordering art. 162 ‘klikplicht’), is het delen van informatie van de hulplener altijd een bevoegdheid, geen plicht. Zelfs bij de rechter mag de hulpverlener zich op zijn beroepsgeheim beroepen.
Niet voor niks heeft een 9-tal instellingen in de gezondheidszorg eind 2014 een heldere Wegwijzer beroepsgeheim in samenwerkingsverbanden opgesteld waarin de geheimhoudingsplicht van de zorgverlener wordt toegelicht. En ik kan van harte de Beroepscode voor maatschappelijk werkers aanbevelen die in heldere bewoordingen de rol van de hulpverlener schetst.
Zorgvuldig en bewust
De beleidsvisie van de Minister van BZK van juni 2014 heet ‘Zorgvuldig en bewust, gegevensverwerking en privacy in een gedecentraliseerd sociaal domein’. Maar onbewust gaan gemeenten zeer onzorgvuldig met informatie van hun inwoners om. Wat te denken van deze zinnetjes in gemeentelijke stukken:
De bedoeling van de decentralisatie is, dat persoonsgegevens die in het ene deel van het sociale domein worden verwerkt, ook voor andere doeleneinden in het sociaal domein gebruikt kunnen worden.
En deze bepalingen in de overeenkomst tussen gemeente en zorgaanbieders:
5. De Gemeente is eigenaar van het binnen de (keten)partner door de dienstverlener vastgelegde gegevens/informatie/dossiers betreffende cliënten welke diensten/producten (hebben) ontvangen in het kader van deze overeenkomst en of woonachtig zijn in de gemeente.
6. Na het beëindigen/aflopen, faillissement of overname van de overeenkomst is de Dienstverlener verplicht om de gegevens/informatie/dossiers, zoals genoemd zijn in artikel 5, digitaal in een door de gemeente dan vast te stellen formaat, over te dragen aan de Gemeente zodat deze ingelezen kan worden in een informatiesysteem.
En wat dacht u van gemeentelijke applicaties waar iedereen toegang toe heeft, ook de medewerkers van het extern ingehuurde klant-contact-centrum?
In de Privacy scan gemeenten van de visd staat: Hoe is privacy in de organisatie geregeld? Denk aan: rollen, verantwoordelijkheden, taken en bevoegdheden (Governance). Iedereen die werkt met persoonlijke gegevens, weet wat zijn of haar verantwoordelijkheid is en dat hij of zij zorgvuldig met de persoonsgegevens moeten omgaan (Bewustwording en training).
Hiermee wordt bedoeld dat de verschillende rollen zoals die van ambtenaar en hulpverlener, onderscheiden moeten blijven. Het helder krijgen van de eigen bevoegdheden en bewaken van de fundamentele vertrouwensrelatie tussen ambtenaar en burger, cliënt en hulpverlener, is een onderwerp dat thuis hoort in beleidsplannen en werkprocessen en moet aan bod komen bij de bewustwording en training. Alleen dan kan elke beroepsgroep op grond van eigen bevoegdheden en deskundigheid, kwalitatief goed werk leveren.
De wet kent heel veel mogelijkheden om informatie te delen, en voor noodgevallen is ook een regeling en een checklist, en voor het overige geldt een geheimhoudingsverplichting.
Het dilemma van de geheimhoudingsplicht is een oud en dankbaar thema voor boeken en films (Priest 1994 regie Antonia Bird met Linus Roache). De vraag of de geheimhoudingsplicht doorbroken mag worden is van alle tijden maar zal zich binnen de samenwerkingsstructuur in het sociaal domein veel vaker voordoen. Hulpverleners en ambtenaren zullen meer dan voorheen met dit dilemma geconfronteerd worden.
Als de hulpverleners straks hun integriteit hebben verloren en hun cliënten kwijt zijn, zitten die misschien wel in de kerk want daar zit de enige beroepsgroep die een absolute geheimhoudingsverplichting kent; de priesters. Hiermee wordt privacy toch een religieuze aangelegenheid, zie blog 1 ‘Privacy is geen religie’.
Lees ook
Samen met Paulien Bunt, Sophie Vastenhout en Micha Venderbos schreef Corrie Ebbers het boek Privacy in het sociaal domein. Bekijk ook de eerdere blogs van Corrie Ebbers over privacy in het sociaal domein.
