Er zijn veel meer opvangplaatsen nodig voor asielzoekers en deze moeten beter over het land worden verspreid. Het kabinet verwacht dat de spreidingswet hiermee gaat helpen. Dat is belangrijk, want de behoefte aan opvangplekken stijgt van 50.000 naar ruim 75.000 eind 2023. De spreidingswet moet ervoor zorgen dat asielzoekers eerlijker over gemeenten verdeeld worden en dat gemeenten die niet willen meewerken kunnen worden gedwongen om asielzoekers op te vangen. Wat betekent dit voor gemeenten?
Het idee van de spreidingswet is om gemeenten en provincies meer verantwoordelijkheden te geven in de asielopvang. Nu is het zo dat het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) op zoek moet naar een gemeente die wil meewerken aan een opvanglocatie. In de spreidingswet is een verdeelsystematiek geregeld die het aantal benodigde opvangplaatsen verdeeld over alle provincies in Nederland. Dit moet ervoor zorgen dat alle gemeenten een eerlijk aandeel hebben in de (tijdelijke) opvang van asielzoekers en migranten.
Er is een structureel en aanzienlijk tekort aan opvangplekken voor asielzoekers in Nederland. De toestroom van asielzoekers is groot en alle asielzoekerscentra zitten vol. Op dit moment is het niet de taak van een gemeente om geschikte locaties aan te dragen voor de opvang van asielzoekers. Dit gebeurt op vrijwillige basis. Het afgelopen jaar is gebleken dat deze vrijblijvendheid niet werkt. Niet alle gemeenten reageren op de oproep om geschikte locaties aan te dragen. Hierdoor kwamen duizenden asielzoekers in tijdelijke noodlocaties terecht of sliepen zelfs op straat. Bovendien bleek dat sommige gemeenten veel doen in de opvang van asielzoekers en anderen nagenoeg niets. Dit moet anders vindt het kabinet. Het draagvlak in de samenleving vereist dat iedere gemeente naar evenredigheid gaat bijdragen aan deze complexe opgave.
Er is veel kritiek op de spreidingswet zoals die nu voorligt. De Raad van State vindt de wet complex en daardoor nauwelijks uitvoerbaar. Volgens het adviesorgaan is het bijvoorbeeld te onduidelijk wie waarvoor verantwoordelijk wordt en draagt de wet niet bij aan de solidariteit tussen gemeenten. De VNG sluit zich aan bij deze kritiek en waarschuwt voor een onuitvoerbare en ineffectieve spreidingswet die niet bijdraagt aan de oplossing van voldoende opvangplaatsen. Ook VluchtelingenWerk Nederland noemt het huidige wetsvoorstel een gemiste kans om heldere afspraken te maken over de verantwoordelijkheid voor de opvang van vluchtelingen.
Het wetsvoorstel is ondanks het advies van verschillende partijen om de wet aan te passen ongewijzigd naar de Tweede Kamer gestuurd voor behandeling. Als het wetsvoorstel door de Tweede Kamer wordt aangenomen volgt behandeling in de Eerste Kamer. Extra spannend is dat op 6 juni de nieuwe Eerste Kamer wordt geïnstalleerd. De nieuwe samenstelling van de Eerste Kamer gaat zich dus over de spreidingswet buigen en de huidige coalitie heeft daar geen meerderheid
Ongeacht of en wanneer de spreidingswet precies in gaat is het voor gemeenten cruciaal om zelf de regie te pakken. Natuurlijk is het lastig om vooruitlopend op een wet aan de slag te gaan als niet precies bekend is hoe gemeenten de wet moeten uitvoeren. Maar gemeenten kunnen al wel anticiperen op een hogere asielinstroom. Er is veel behoefte aan een gemeentelijke visie en beleid. Dus denk na over waar je als gemeente voor staat. En neem verantwoordelijkheid: maak ambtelijke capaciteit vrij, verleng bestaande contracten met opvanglocaties en kijk alvast naar nieuwe geschikte locaties. Want dat er asielzoekers naar Nederland blijven komen en we deze mensen humaan willen opvangen is helder.
