Hoe eenzaam zijn de inwoners van jouw gemeente en hoe kunnen we eenzaamheid voorkomen? Welke groepen lijden vooral onder dit probleem en in welke mate? Wat zijn de oorzaken en gevolgen van eenzaamheid? Jesse Hulsebosch en Ellen Geuzebroek zochten het uit. Inzichten uit dit onderzoek geven belangrijke lessen voor medewerkers van gemeenten én zorg- en welzijnsorganisaties.
Eenzaamheid is een breed begrip en kent verschillende verschijningsvormen. Zo kan iemand minder sociaal contact hebben dan hij of zij wenst (sociale eenzaamheid), maar kan het ook gaan om het missen van een hechte of intieme band (emotionele eenzaamheid). Ruim een kwart van de Nederlanders voelt zicht enigszins eenzaam. (1) Tijdens de coronacrisis liep dit op tot bijna de helft van de Nederlandse bevolking (47 procent). (2)
Het Trendscenario (Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV), RIVM 2020) laat zien dat het aantal eenzame Nederlanders van 18 jaar en ouder in de toekomst licht zal toenemen. Naar verwachting gaat het dan vooral om inwoners met een minder ernstige vorm van eenzaamheid; het aantal ernstige vormen van eenzaamheid blijft nagenoeg stabiel.
Landelijk is er al veel studie gedaan naar eenzaamheid. De studie van ZorgfocuZ en bureau HHM naar eenzaamheid is gericht op onderbelichte domeinen in relatie tot eenzaamheid, zoals gezondheid, woonomgeving en de digitale omgeving. Als je weet welke factoren – in meer of mindere mate – een rol spelen, kun je gericht op zoek naar oplossingen. Fysieke omgeving speelt hierbij een belangrijke rol. Uit het onderzoek van bureau HHM en ZorgfocuZ blijkt dat mensen in een flat of etagewoning eenzamer zijn dan mensen in een rijtjeshuis. Eerstgenoemde groep heeft een lagere tevredenheid met de woning en de buurt. Een toename van flat- of etagewoningen hoeft dus niet direct te leiden tot een toename van eenzaamheid, maar vraagt om extra aandacht voor de tevredenheid met de woning en buurt en de mate van sociale cohesie.
Als een woonomgeving geen ruimte biedt voor ontmoeting, dan kan het best zijn dat mensen eenzamer worden en daardoor ook op andere levensgebieden problemen ervaren. Bij de inrichting van de fysieke leefomgeving moet rekening gehouden worden met de ‘zachte’ kant: maatschappelijke vraagstukken, zoals langer thuis, gezondheid en inclusiviteit.
Sociale en politieke ontwikkelingen spelen ook een rol. Met de decentralisaties van zorgtaken (2015) is er ingezet op mensen zo lang mogelijk zelfstandig in hun eigen woning en wijk te laten wonen. Het risico van de ambulantisering is dat de veilige setting en het sociale contact van een intramurale setting wegvalt.
Daarnaast is er een ontwikkeling zichtbaar waarin de zorg- en welzijnssector, de gemeente, woningcorporaties, politie en andere maatschappelijke organisaties meer integraal werken. Met een integrale manier van werken, en door de leefwereld van de mens centraal te stellen, verandert de rol van zorgverleners, zoals huisartsen, praktijkondersteuners en wijkverpleegkundigen, zodat mensen die vereenzamen tijdig in beeld zijn en goed kunnen worden doorverwezen.
Het onderzoek bevestigt hoe complex eenzaamheid is. Eenzaamheid komt niet alleen voor bij ouderen, wat het beeld toch nog vaak is. Ook alleenstaanden, mensen onder de vijftig, mensen met een praktische opleiding en mensen met een niet-westerse migratieachtergrond zijn kwetsbaarder voor eenzaamheid. Er is dus ook geen one-size-fits all-oplossing. Het is belangrijk om je hier bewust van te zijn. De aanpak tegen eenzaamheid vergt een zorgvuldige benadering, woordkeuze, beleid, interventieaanbod en de evaluatie van de interventies.
Meer weten over eenzaamheid in de wijk? Ellen Geuzebroek en Jesse Hulsebosch verzorgen tijdens de Kennismarkt de workshop Aanpak van eenzaamheid in de wijk: baat het niet dan schaadt het wel! Hier gaan ze uitgebreider in op meetinstrumenten voor gemeenten en het uitwisselen van wijkgerichte interventies tegen eenzaamheid. Bekijk de workshop en het volledige programma hier .
