In 2023 vindt de herijking plaats van het gemeentefonds. Vanaf dat jaar worden de participatiebudgetten die gemeenten ontvangen voor de Participatiewet, overgeheveld naar de algemene uitkering in het gemeentefonds.
Berenschot heeft een rekentool gemaakt waarmee per gemeente berekend kan wat het budget in 2023 voor en wat het budget na de herijking was. Kortom, wat verandert er in de rijksbudgetten als gevolg van de herijking? We illustreren de werking van de tool aan de hand van de bedragen die gemeenten landelijk, in totaal ontvangen. De volgende tabel laat de verschillende die gemeenten voor de Participatiewet ontvingen zien, voor de herijking en na de herijking.
We lichten de tabel als volgt toe:
BUIG: Gemeenten ontvangen in 2023 €6,0 mld in het BUIG-budget (voorlopig budget dat bekend is gemaakt voor 1 oktober 2022). Dat bedrag verandert niet met de herijking van het gemeentefonds. We zijn dat de verandering gelijk is aan nul.
Integratie-uitkering Participatie: Voor participatieactiviteiten (re-integratie, Wsw en begeleiding), ontvangen gemeenten verschillende budgetten. Deze budgetten zijn opgenomen in de integratie-uitkering Participatie. De budgetten die gemeenten ontvangen voor klassieke re-integratie, voor voormalig Wajong en voor begeleiding regulier, worden in de nieuwe systematiek overgeheveld naar het zogenoemde cluster Participatie in de algemene uitkering in het gemeentefonds. De verandering van deze budgetten is gelijk aan het totaal van deze budgetten. De bedragen voor begeleiding beschut en voor Wsw blijven onveranderd in de integratie-uitkering Participatie. De verandering van deze budgetten is gelijk aan nul. De bedragen in het overzicht zijn gebaseerd op de meicirculaire 2022. Het bedrag in de integratie-uitkering Participatie gaat in 2023 als gevolg van de herijking met €698 mln omlaag.
In het gemeentefonds is het cluster Participatie opgenomen. Het cluster Participatie is bedoeld voor de uitvoering van de Participatiewet en voor het minimabeleid. Na de herijking komen daar de re-integratiemiddelen en de begeleidingsmiddelen voor de reguliere doelgroep bij. Het totaalbedrag in het cluster wordt in verband met de herijking aangepast (verhoogd). Het bedrag in het cluster Participatie wordt eveneens herverdeeld, doordat andere verdeelkenmerken en andere gewichten worden gehanteerd dan voor de herijking. We zien dat het totale bedrag in het cluster Participatie in 2023 omhoog gaat met €881 mln. Ook deze bedragen baseren we op de meicirculaire 2022.
Als gevolg van de herijking gaat het totaalbedrag dat gemeenten in 2023 krijgen voor de Participatiewet met €183,6 mln omhoog. De verandering van het totale bedrag heeft vooral technische oorzaken.
Een goede vergelijking van de budgetten voor en na de herijking van de middelen die aan de Participatiewet worden toegerekend is zowel op landelijk als op lokaal niveau, lastig te maken. Daarvoor zijn verschillende redenen*:
De ramingen van het cluster zijn gebaseerd op landelijke prognoses van aantallen. Dat is in zoverre logisch omdat BZK – als beheerder van het gemeentefonds – de kennis mist om specifiek lokale ramingen te maken. Gemeenten doen er daarom verstandig aan na te gaan of de landelijke ontwikkeling van de aantallen die het fictieve budget bepalen, in hun situatie van toepassing zijn.
In het cluster is na de herijking een lager bedrag aan overhead opgenomen dan daarvoor. Dat heeft te maken met de verandering van het BBV (Besluit Begroting en Verantwoording) per 2017. Die verandering was niet verwerkt in het oude verdeelmodel en is wel verdisconteerd in het nieuwe. Dit op zich leidt tot lagere budgetten.
Het hogere bedrag van inkomstenverevening in het nieuwe model leidt – op zich bezien – juist tot hogere fictieve budgetten.
Tot en met 2022 werd een deel van de fictieve budgetten uitgekeerd via zgn. integratie-uitkeringen. M.i.v. 2023 zijn die opgenomen (“geïntegreerd”) in de algemene uitkering. Dit gaat gepaard met verschuivingen ofwel herverdelingen, ook al blijft het macrobudget gelijk. De ene gemeente krijgt daardoor meer, de andere juist minder via het “cluster Participatie”.
Het nieuwe model leidt in het algemeen tot herverdelingen. Zo is het mogelijk dat een gemeente voordeel (nadeel) heeft op het cluster Participatie maar een groter nadeel (voordeel) op de rest van het verdeelmodel. Dat kan het participatie-voordeel (nadeel) in een andere daglicht plaatsen.
Tenslotte gaat de invoering van het nadeel in stappen. Dat is bedoeld om gemeenten met veel algemeen nadeel – dat wil zeggen nadeel over het totaal van alle clusters in het verdeelmodel – tegemoet te komen. Hun nadeel komt dus in partjes. Bij voordeelgemeenten treedt het spiegelbeeldige effect op: hun voordeel ontvangen ze eveneens in partjes.
(*) Met dank aan Bruno Steiner, senior beleidsadviseur concernfinanciën gemeente Den Haag, voor de inventarisatie van deze redenen.
