Het College voor de Rechten van de Mens (College) publiceerde op 28 september jongstleden een rapport over de achterstelling van dove kinderen in het reguliere onderwijs. (1) Kinderen worden geweigerd op reguliere scholen, krijgen niet het onderwijs en de ondersteuning waar ze recht op hebben, worden onder hun niveau geplaatst, stuiten op onbegrip van docenten en medeleerlingen en moeten meermaals gedwongen van school wisselen. Er is gebrek aan maatwerk. De gevolgen zijn ernstig. Deze kinderen voelen zich buitengesloten en eenzaam. Onderzoek laat zien dat buitensluiten aantoonbare hersenbeschadiging kan opleveren. (2) Dit druist volgens het College in tegen de doelstelling van het VN-Verdrag inzake rechten van personen met een beperking (VN-Verdrag). Het college ziet erop toe dat dit verdrag wordt nageleefd en geeft tips aan scholen. Is dit een nieuw geluid?
Het VN-Verdrag, met als doel kinderen met beperkingen zoveel mogelijk naar het reguliere onderwijs te laten stromen, is in 2016 geratificeerd. Dit omdat in veel landen kinderen met beperkingen überhaupt niet naar school gaan. Maar sinds de tweede helft van de negentiende eeuw – de eeuw waarin dominee Koetsveld een speciale school voor ‘idioten’ oprichtte (3) - heeft Nederland uitstekend onderwijs. Niet alleen voor dove en blinde kinderen, maar vooral voor kinderen met ernstige psychische en gedragsproblemen. En in weerwil van het VN-Verdrag groeit juist het (speciaal) Voortgezet Gespecialiseerd Onderwijs. (4)
De oorzaak ligt waarschijnlijk in de groei van het aantal kinderen met psychische en gedragsproblemen, zo blijkt uit meerdere cohortonderzoeken. (5) De ‘tips’ die het College geeft in een bijlage om kinderen beter aan te laten sluiten aan het reguliere onderwijs, komen niet overeen met de werkelijkheid van het onderwijs, zo bericht de Volkskrant op 28 september jongstleden. (6) In het Gespecialiseerd Onderwijs zijn ze wel welkom en is er meestal sprake van kleine klassen en maatwerk.
In 2019 bracht ik samen met toenmalig LECSO-voorzitter Wim Ludeke een bezoek aan het College. Op basis van recent wetenschappelijk onderzoek betoogden wij dat plaatsing van sommige kinderen in het reguliere onderwijs voor hen juist schadelijk kan zijn. Aan hun onderwijs- en ontwikkelbehoefte kan hierdoor evenmin tegemoet worden gekomen.
Wij refereerden hierbij onder meer aan het onderzoek van Inge Zweers uit 2018. (7) Zweers vergeleek twee vergelijkbare groepen jongeren met ernstige gedragsproblemen over een langere periode met elkaar. De ene groep was geplaatst op een reguliere school en de andere op een gespecialiseerde school. Uit de resultaten bleek dat de jongeren in het gespecialiseerde onderwijs zich beter ontwikkelden, zich minder eenzaam voelden en minder vaak werden gepest.
Het college nam hier kennis van, maar antwoordde ook: ‘verdrag is verdrag en Nederland heeft getekend’. Dit staat bekend als een legalistische drogreden. De wet is nu eenmaal de wet en de wet heeft gelijk.
Maar zo gaat het natuurlijk niet in de praktijk. De werkelijkheid is weerbarstig en complex. Het reguliere onderwijs piept en kraakt door het lerarentekort en soms zijn er klassen met meer dan dertig leerlingen. Scholen worden afgerekend op hun prestaties. Hoezo maatwerk? Orde houden is dan het devies. Ik zie regelmatig jongens met gedragsproblemen of meisjes met een slangetje in hun neus (anorexia). De school doet werkelijk alles om deze leerlingen over te plaatsen, alleen is er vaak nergens plek.
Dat leidt tot institutioneel pestgedrag van deze scholen: extra proefwerkweken ‘om hun belastbaarheid te testen’ of zorgmeldingen bij Veilig Thuis en de Raad voor de Kinderbescherming. Kortom: alles om die kinderen maar weg te krijgen. Meisjes met een misbruikverleden, die zeer gemotiveerd een verpleegkundeopleiding volgen maar geen oude mannen kunnen wassen, worden van school gestuurd. Net alsof het bij verpleegkunde alleen maar gaat om oude mannen wassen. Gelukkig sprong hier een instelling zelf voor het meisje in de bres. Ze was de beste in het contact met de oude mannen.
Het gevolg is dat deze kinderen vaak in crisis van school naar school zwerven. Net als de dove kinderen, zoals het College aangeeft. Het is een veel breder probleem. Gelukkig is er voor een aantal nog het gespecialiseerd onderwijs in Nederland.
Studenten aan de Universiteit van Amsterdam (UvA) deden dit jaar onderzoek bij de Aloysius Stichting. Deze stichting is er voor kinderen en jongeren (4 tot 27 jaar) die begeleiding en ondersteuning in het onderwijs nodig hebben om zich goed te kunnen ontwikkelen. Zij geven onder meer kinderen in de gesloten jeugdzorg en Justitiële Jeugdinrichting les. Uit het onderzoek van de UvA-studenten bleek dat er een hechte verbinding was tussen jongeren en leerkrachten, onder het motto: ‘eerst de connectie, dan de correctie’. Deze aanpak leidde tot aantoonbare probleemreductie en maatschappelijke participatie (werk).
De afgelopen maanden bezocht ik regelmatig scholen voor gespecialiseerd onderwijs. En daar trof ik pareltjes van onderwijs aan voor kinderen die niet op het reguliere onderwijs, maar ook niet op het speciale onderwijs terecht konden. Gemotiveerde leerkrachten deden alles om deze kinderen binnen het onderwijs te houden en thuiszitten te voorkomen. Zo kwam ik bij De Kapstok in Hengelo, een school van Attendiz op het terrein van Erve Olde Meule. Hier wordt heel goed naar de behoeften van de jongeren gekeken en wordt het onderwijs daarop aangepast. De school groeit uit haar voegen.
Hub Noord-Brabant in Rosmalen heeft voor kinderen die niet in hun gewone klassen les kunnen volgen speciale structuurklassen, waar de jongeren 1-op-1 les kregen. De gymles die ik zag had een ‘gewone’ uitstraling. De jongeren deden een circuitje met basketballen, boogschieten en evenwichtsoefeningen. Doel is om deze kinderen weer te leren in ‘gewone klassen’ les te volgen. De directrice gaf aan dat veel ouders geen zorg zochten voor hun kinderen, uit angst dat ze anders meteen uit huis zouden worden geplaatst. School was hun laatste veilige haven, en zo hoort het ook te zijn.
Naast de wet (of een verdrag) is er namelijk ook nog de onderwijs- en zorgethiek. Onderwijspedagoog en hoogleraar ‘Public Education’ Gert Biesta geeft aan dat leren niet alleen gaat over diploma’s halen (kwalificatie), maar dat ook sociaal-emotionele ontwikkeling en persoonsvorming (socialisatie en personificatie) belangrijke onderwijsdoelen zijn. Dus niet alleen wiskunde, Nederlands en Engels, zoals de stroming van ‘opbrengstgericht werken’ in de onderwijs voorstaat. De opdracht van het onderwijs is breder en veiligheid is daar een onderdeel van. Ook de Zelfdeterminatietheorie van Ryan & Deci (2017) geeft aan dat motivatie voor ontwikkeling komt uit de psychologische basisbehoeften: verbondenheid, competentie en autonomie.
En de onderwijs- en zorgethiek heeft nog een belangrijk uitgangspunt: ‘doe als eerste geen kwaad’.
Ook mensenrechten zouden erop gericht moeten zijn om als eerste geen kwaad te doen. Het College is daar doof en blind voor in hun legalistische poging het VN-Verdrag erdoor te krijgen ten koste van kinderen die aantoonbaar beter af zijn in het Gespecialiseerd onderwijs.
Bron: https://publicaties.mensenrechten.nl/publicatie/374f8db3-6756-4dd2-aa19-97f6d1e35f2f
Onyebuchi Okeke, Aziz Elbasheir, Sierra Carter, Abigail Powers, Yara Mekawi, Charles F. Gillespie, Ann Schwartz, Bekh Bradley, Negar Fani. Indirecte effecten van rassendiscriminatie op gezondheidsuitkomsten via de integriteit van de prefrontale corticale witte hersenmassa. Biologische Psychiatrie: Cognitive Neuroscience and Neuroimaging, 2022; DOI: 10.1016/j.bpsc.2022.05.004
Bron: https://www.aup.nl/en/book/9789048556540/de-ontdekking-van-het-speciale-kind
Bron: https://longreads.cbs.nl/jeugdmonitor-2020/trends-in-gebruik-speciale-onderwijsvoorzieningen/
Bron: https://pure.rug.nl/ws/portalfiles/portal/160455228/63_2021_2_artikel_koopman.pdf
Bron: https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/college-voor-de-rechten-van-de-mens-onderwijs-houdt-onvoldoende-rekening-met-dove-en-slechthorende-leerlingen~bfbacb00/
Bron: https://www.onderwijsdatabank.nl/106153/inclusief-onderwijs-is-niet-altijd-een-goed-idee/
