Bij de vorige grote crisis, de kredietcrisis van nog maar tien jaar geleden, werden veel ouderen bij noodlijdende bedrijven ontslagen. De verhoging van de AOW-leeftijd, waartoe de Tweede Kamer in 2012 besloot, zou de arbeidsmarktpositie van oudere werknemers nog verder verzwakken. Het was beter geweest als er een BasisInkomen voor Ouderen (BIO) was ingevoerd. Dan hadden werkgevers oudere werknemers graag in dienst gehouden of genomen. Ik stelde een BIO voor in 2009, vlak na het begin van de kredietcrisis.(1) Het voorstel viel in droge aarde, maar het is opnieuw (of nog steeds) tijd voor een BIO.
In Nederland is het basisinkomen nooit erg populair geweest. Al in 1982 berekenden Flip de Kam en P. De Graaf in het economenblad ESB dat de invoering van een algemeen basisinkomen voor mensen ouder dan 24 jaar alleen gefinancierd zou kunnen worden door de tarieven in de inkomstenbelasting met 19 procentpunten te verhogen. Daarom beschouwden zij de invoering van een algemeen basisinkomen als een utopie.(2) In november 2017 becommentarieerde Matthijs Bouman in het Financieele Dagblad een voorstel voor een BIO door het televisieprogramma Radar en kwam tot de conclusie dat het voorstel niet serieus te nemen was.(3)
Nu is er dan de coronacrisis, waarbij het aantal economische slachtoffers niet tot het aantal vingers van een hand beperkt zal blijven. Opeens blijkt het basisinkomen weer helemaal terug te zijn in de publieke discussie. Als we nu eens, tien jaar te laat, beginnen met een BIO. Ouderen (60+) lijken zowel in economische als in medische zin slachtoffer te zijn of te worden van de coronacrisis. Zij hebben een grotere kans om besmet te raken en ook een grotere kans om aan de infectie te overlijden. Het ligt daarnaast voor de hand dat, net als tien jaar geleden, ouderen weer massaal werkloos zullen worden. Een BIO zal dat kunnen voorkomen.
Het voorstel voor een BIO is eenvoudig: schaf de AOW en dus ook de AOW-leeftijd af en voer een basisinkomen voor ouderen (BIO) in. Dat BIO kan bijvoorbeeld vanaf 60-jarige leeftijd ingaan. Dit basisinkomen is, het woord zegt het al, de basis: ouderen mogen het aanvullen, bijvoorbeeld door te werken. Als werkgevers rekening mogen houden met het BIO van hun oudere werknemers en dus niet het CAO-loon aan hen hoeven te betalen, zullen ouderen voor werkgevers goedkope werkkrachten worden. Het bereiken van de BIO-leeftijd zal daarom niet, zoals met de AOW-leeftijd vaak nog wel het geval is, een reden tot ontslag zijn.
In het huidige pensioenstelsel zijn de AOW en de aanvullende bedrijfspensioenen aan elkaar geklonken. De AOW-leeftijd is mede verhoogd om de kosten voor de aanvullende pensioenregelingen te beperken. Bij het BIO is die band weg. De pensioenleeftijd voor het aanvullende pensioen kan zo hoog zijn als werkgevers en werknemers zelf wensen af te spreken. Werkgevers hoeven dus ook niet bang te zijn dat een lage BIO-leeftijd tot hogere uitgaven aan aanvullende pensioenen leiden.
De arbeidsaanbod- en arbeidsvraageffecten van een systeemwijziging als het BIO kunnen niet betrouwbaar voorspeld worden. Daarom worden in het uitgewerkte voorstel van het BIO(4) scenario’s geschetst. Als door het BIO de arbeidsparticipatie van 60-plussers toeneemt, zullen de budgettaire effecten voor de overheid beperkt blijven. Als het BIO echter ingaat op 65-jarige leeftijd en zelfs als de netto arbeidsparticipatie van 65- en 66-jarigen daalt tot niveaus die tijdens de VUT gebruikelijk waren, is het negatieve effect op het overheidsbudget beperkt. Als dan bovendien de belastingtarieven in de eerste twee schijven voor ouderen en jongeren gelijk getrokken worden, zou daarmee in alle gevallen de jaarlijkse kosten van het BIO vanaf 65 jaar ruimschoots worden gedekt.
Met een BIO op 65 jaar wordt het voor werkenden met een lage levensverwachting, en dus meestal een laag inkomen, mogelijk om in ieder geval met 65-jarige leeftijd de arbeidsmarkt te verlaten. Mensen met een hogere opleiding en een hogere levensverwachting kunnen door het BIO aangemoedigd worden langer actief te blijven op de arbeidsmarkt.(5) Daarmee wordt de huidige ‘perverse’ situatie gecorrigeerd, waarbij gezonde en welvarende mensen eerder de arbeidsmarkt kunnen verlaten dan de ongezonde en arme mensen.
Dit artikel is ook terug te vinden in het dossier Basisinkomen
1) Verbon, Harrie (2020), Een voorstel voor een basisinkomen voor ouderen, Beleid en Maatschappij, jg.47, nr 1, blz. 21-40.
2) De Kam, C.A. en P.A. de Graaf (1982), Een basisinkomen voor iedereen: een proef op de som, Economisch-Statistische Berichten(ESB), blz. 200-206, 24 februari 1982.
3) Bouman, Matthijs (2017), Basisinkomen voor 55-plussers: met kanon schieten op een mug en nog missen ook! Het Financieele Dagblad, 17 november 2017.
4) Verbon, Harrie (2009b). Vervang de AOW door een basisinkomen voor ouderen, Me Judice ”, 12 oktober.
5) Verbon, Harrie (2020), Een voorstel voor een basisinkomen voor ouderen, Beleid en Maatschappij, jg.47, nr 1, blz. 21-40.
