Het is schokkend wat een 10-jarig meisje in een pleeggezin in Vlaardingen is overkomen. In mei werd ze door haar pleegouders naar het ziekenhuis gebracht met hersenbeschadiging, talloze botbreuken en ze was buiten bewustzijn. Dit was het gevolg van ernstige mishandeling. Ze zal waarschijnlijk haar leven lang intensieve zorg nodig hebben. Wat opvalt, is dat velen zagen wat er gebeurde, maar niet ingrepen. Op school vroeg ze om hulp, maar na overleg met de onderwijsinspectie werd ze niet meer toegelaten. Ze werd teruggestuurd naar haar mishandelaars en bestempeld als leugenaar.
In 2021 werd het meisje met spoed uit huis geplaatst onder voogdij. Naast Jeugdbescherming waren ook de Raad voor de Kinderbescherming, Veilig Thuis, de school, de pleeggezinnenorganisatie en een speltherapeute betrokken bij haar begeleiding. Kaalgeschoren vanwege luizen, ernstig ondergewicht (nog maar 20 kilo) en onder de blauwe plekken, vroeg ze om hulp, die uitbleef. De signalen waren overduidelijk. Hoe valt dit te verklaren? Werkdruk, bureaucratie, gebrekkige screening van pleeggezinnen en het afschuiven van verantwoordelijkheid—de bekende excuses. Maar ook: laksheid, onverschilligheid en incompetentie.
De oplossing ligt in voortdurend toezicht, stelt hoogleraar jeugdrecht Mariëlle Bruning. "Bij twijfel moet iemand opstaan en zeggen: ik ga dit tot op de bodem uitzoeken. Helaas gebeurt dat te weinig; men schuift liever de verantwoordelijkheid af," aldus Bruning. De misstanden in de jeugd- en pleegzorg zijn al lang bekend, maar adequate begeleiding van pleeggezinnen blijft uit. De jeugdbeschermer ging wellicht langs, maar werd niet binnengelaten en nam genoegen met een smoes. Ze vinkte simpelweg af dat ze het gezin had bezocht. In de “vinkjescultuur” is dat voldoende om de plicht te vervullen.
Jeugdbeschermer Attie Wolff kwam op voor een kind in een vergelijkbare situatie. Ze deed waarvoor ze werd betaald: kinderen beschermen. Dit werd haar echter niet in dank afgenomen door de bestuurder van de jeugdbeschermingsorganisatie. Attie probeerde de jongen in veiligheid te brengen, maar moest constateren dat er andere belangen speelden. Haar positie werd ondermijnd en uiteindelijk leidde dit tot haar ontslag. De bestuurder hechtte blijkbaar meer waarde aan goede relaties met andere instellingen, zoals de pleeggezinnenorganisatie, zo constateerde het platform Follow the Money. Ook na haar ontslag bleef ze aandacht vragen voor dit probleem. Ze weigerde een aangeboden "zwijgcontract" te tekenen. Zelfs het Huis voor Klokkenluiders kon haar niet helpen.
Binnen de jeugdbescherming spelen verschillende belangen. Bestuurders kunnen andere prioriteiten hebben dan het beschermen van kinderen. Een schrijnend voorbeeld is de situatie in Friesland, waar de Jeugdzorg-plusafdeling na jaren van misstanden moest sluiten. Dit was algemeen bekend, maar niemand kaartte het aan, ook geen betrokken jeugdbeschermer. Uiteindelijk was het een kinderrechter die het zwijgen doorbrak en sprak over "folteringen" binnen de instelling. Opmerkelijk genoeg is een manager van deze locatie nu bestuurder bij een jeugdbeschermingsorganisatie.
Bestuurders hechten vaak meer waarde aan hun netwerk en toekomstige samenwerking dan aan openheid. Er is een ongeschreven regel: zorg dat we niet collectief door de mand vallen. Wie zich niet aan deze regel houdt, kan een ontslagbrief en een "zwijgcontract" verwachten. Werken vanuit kwaliteit is ondergeschikt geworden aan het afvinken van procedures. Als alle vinkjes zijn afgetekend, is de financiering van de organisatie veiliggesteld en is de Inspectie tevreden.
Een 14-jarig meisje in een Jeugdzorg-plusinstelling automutileerde ernstig, wat leidde tot levensgevaarlijke situaties. Een externe GZ-psycholoog werd met hoge urgentie gevraagd een diagnostisch onderzoek uit te voeren en concludeerde dat de behandeling van het meisje verkeerd was. In plaats van het advies van de psycholoog op te volgen, beëindigde de instelling het contract met de psycholoog en bood haar een "zwijgcontract" aan. Ze mocht zelfs geen afscheid nemen van het meisje en haar ouders. Het verslag van het psychologisch onderzoek werd vernietigd. Ondanks waarschuwingen van de kinderarts bleef het behandelteam vasthouden aan hun aanpak.
De Stichting Kinderen-Ouders-Grootouders (KOG) en de Stichting Onafhankelijk Dossieronderzoek Jeugdzorgketen stuurden in september 2024 een 'Manifest voor een duurzame jeugdzorg' naar de Tweede Kamer. Ze wijzen erop dat de problemen niet worden opgelost omdat het werkveld wegkijkt en de Inspectie niet ingrijpt. Ze pleiten voor diepgaand onafhankelijk dossieronderzoek. Volgens woordvoerder Harry Berndsen is de politiek zich niet bewust van wat er daadwerkelijk speelt in de praktijk. Hij spreekt van chaos binnen het werkveld.
