Hoe betrekt u burgers bij de inkoop van zorg?

Het gevolg van de huidige inkoopsituatie is, zo zeggen de raden, dat de stem van de burger in de gesloten inkoopcontracten verloren gaat. De vraag die zich dan aan mij opdringt is hoe gemeenten in de inkoopcontracten wel de stem van de burger een plek kunnen geven, waarbij de democratische controle van politieke ambtsdragers is gegarandeerd. Het antwoord op die vraag is volgens mij dat gemeenten op interactieve wijze inkoopcontracten moeten opstellen waarbij inwoners alle ruimte krijgen om voorstellen te doen.

De makkelijkste manier om er namelijk voor te zorgen dat de stem van de burger doorklinkt in de inkoopcontracten, is door inwoners te betrekken bij het opstellen daarvan. Ik bedoel dan niet een consultatieavond in het buurthuis of een advies van een (Wmo-)raad over een bestek, maar het werkelijk mee aan tafel zitten op het moment dat gemeenten en zorgorganisaties over inkoopcontracten onderhandelen met elkaar. Of, als sprake is van een meer klassieke aanbesteding, het deelnemen van inwoners aan een werkgroep aanbestedingen die het bestek schrijft en offertes beoordeelt.

In een aantal van onze inkooptrajecten in 2014 zaten inwoners uit cliëntenraden gelijktijdig aan tafel met gemeenten en zorgorganisaties. Bij jeugdzorg ging het dan bijvoorbeeld om echte ouders van kinderen waarover ambtenaren en zorgorganisaties met elkaar onderhandelden. Meer dan eens zorgden juiste deze mensen ervoor dat specifiek voor burgers belangrijke onderwerpen op de agenda kwamen. En uiteindelijk een plek kregen in de inkoopcontracten. Denk daarbij aan voorwaarden voor inspraak, privacy, keuzevrijheid, looptijd van beschikkingen en opdrachtverstrekkingen, administratieve lasten voor de “cliënt”, et cetera. Natuurlijk vonden gemeenten en zorgorganisaties de inbreng soms lastig. En dat was ook de bedoeling. De systeemwereld moet de menswereld volgen en niet andersom. Het volk regeert zichzelf is een democratisch uitgangspunt. De bureaucratie moet dat ondersteunen en niet in de weg zitten.

Bijkomend voordeel van deze interactieve werkwijze is dat wethouders juist weer beter democratisch zijn te controleren, ongeacht of zij de gemeente laten deelnemen in een regionaal samenwerkingsverband. De inwoners aan tafel die niet voldoende ruimte krijgen voor hun inbreng, kunnen onderbouwd escaleren naar hun wethouders. Zij zijn immers inwoner van de betreffende gemeente. Inwoners die hun bestuurder aanspreken is natuurlijk per ultimo democratisch. Bovendien weet elke wethouder dat als inwoners de weg naar zijn bureau weten te vinden, die inwoners ook de fractiekamers weten te vinden. En dat gemeenteraadsleden weten welke inwoners aan de onderhandelingstafel zitten. Let wel, het gaat hierbij dan om een lopend inkoopproces waar de inwoners die escaleren zelf bij zijn betrokken. Niet om inwoners die negatieve ervaringen hebben met de uitvoering van inkoopcontracten, die al lang zijn gesloten en waarover raadsleden alleen nog vragen achteraf kunnen stellen.

In onze praktijk kwam het regelmatig voor dat inwoners escaleerden naar wethouders. Dat leidde nooit tot een patstelling, maar altijd tot een voorstel dat uiteindelijk een plek kreeg in de contracten. Wij zagen zelfs dat gemeenteraadsleden naar de openbare bijeenkomsten kwamen van de “onderhandelingstafels”. En met eigen ogen konden zien wat ambtenaren in opdracht van wethouders aan de tafels, samen met zorgorganisaties en inwoners, bespraken. Ook transparantie is natuurlijk een democratisch uitgangspunt.

Door op interactieve wijze de inkoopcontracten voor zorg op te stellen en inwoners de ruimte te geven voorstellen te doen, kunnen gemeenten borgen dat de stem van de burger in die contracten terugkomt en een betere democratische controle op wethouders garanderen.