Afgelopen week publiceerde de SER het rapport Hoge Verwachtingen: Kansen en belemmeringen voor jongeren in 2019. Daarin stelt de SER dat jongeren mijlpalen als zelfstandig wonen, een opleiding afronden, een gezin beginnen en fulltime werken steeds later bereiken, en dat het opbouwen van een zelfstandig bestaan bovendien gepaard gaat met onzekerheden en toenemende mentale druk. Jongeren hebben vaker last van psychische klachten en ervaren problemen op financieel gebied. Ook waarschuwt de SER dat de kansenongelijkheid onder jongeren toeneemt. Wie van huis uit een minder stabiele financiële en sociale basis heeft loopt eerder vast op weg naar een zelfstandig volwassen leven.
Veel jongeren maken zich zorgen dat de groeiende tweedeling consequenties heeft voor de toekomst. Er bestaat een kans dat een groeiende groep jongeren geen stevige basis voor zichzelf op kan bouwen. De resultaten uit het SER-rapport zijn verontrustend, maar voor ons helaas niet verrassend. Om kansenongelijkheid tegen te gaan is er aandacht nodig voor goede professionele ondersteuning, juist voor jongeren die niet terug kunnen vallen op een eigen sociaal netwerk.
De overgangsperiode van jeugd naar volwassenheid is voor veel jongeren een levensfase vol energie, nieuwe mogelijkheden en levenslust, maar het is ook een fase waarin jongeren te maken krijgen met een scala aan nieuwe taken en verantwoordelijkheden. Problemen kunnen zich op uiteenlopende gebieden opstapelen. Psychiatrische problematiek, schulden, dak- en thuisloosheid, verslaving, criminaliteit, eenzaamheid, stress, schoolverlaten en/of werkloosheid spelen in deze ‘tussenfase’ vaak op. Toch krijgen de jongeren die in deze fase behoefte hebben aan professionele ondersteuning lang niet altijd de begeleiding en hulp die ze nodig hebben.(1) De gemeentelijke sociale wijkteams voor laagdrempelige ondersteuning zijn voor jongeren vaak niet toegankelijk, aantrekkelijk, of het ontbreekt aan passende expertise. In het onderwijs beperkt ondersteuning zich vaak tot schoolgerelateerde problemen. Vanaf hun achttiende worden jongeren geacht zelfredzaam te zijn en zelf ondersteuning te regelen bij psychische problematiek, het vinden van een huis of een baan. Jongeren die niet kunnen of willen terugvallen op hun familie voelen zich in deze fase vaak in de steek gelaten.
Om er voor te zorgen dat jongeren in de overgang naar volwassenheid niet maatschappelijk aan de kant komen te staan moet er een doorlopend en geïntegreerd ondersteuningsaanbod worden ontwikkeld, dat goed aansluit bij hun behoeften. Die noodzaak wordt ondertussen breed gedeeld. Vanuit de landelijke en lokale overheid zijn er stappen gezet om de scherpe scheiding tussen jeugdhulp en voorzieningen voor volwassenen die jongeren ervaren zodra ze achttien worden te versoepelen. Binnen gemeenten wordt bekeken hoe de samenwerking tussen onderwijs, jeugdhulp, en jongerenwerk kan worden versterkt. Dit zijn mooie initiatieven, maar veel maatregelen beperken zich tot wet- en regelgeving en de inrichting van de hulpverleningsstructuur. Er is relatief weinig aandacht voor de manier waarop jongeren zelf door professionals benaderd willen worden.
Uit ons onderzoek (‘Op weg naar volwassenheid’) onder jongeren blijkt dat de kracht van professionele hulp en ondersteuning ligt in de relatie die ze opbouwen met een professional. Jongeren benadrukken het belang van oprechte interesse en betrokkenheid, beschikbaarheid en positieve coaching.(2) Ze willen dat er zonder oordeel naar hen geluisterd wordt, dat ze als mens en niet als ‘geval’ aangesproken worden, en dat er aandacht is voor alle dimensies van hun persoonlijke ontwikkeling, niet alleen voor hun problemen. Jongeren zoeken professionals die hen de ruimte bieden om zelf dingen te doen. Professionals die het vertrouwen uitstralen dat het jongeren gaat lukken, maar er ook voor ze zijn als het misgaat. Dit geldt in het bijzonder voor jongeren die eerder in hun leven problemen hebben gehad, en kampen met een diepgeworteld gebrek aan zelfvertrouwen waardoor ze gevoelig zijn voor een negatief verwachtingspatroon. Verder zijn veel jongeren zorgmoe. Zij zitten niet te wachten op lange gesprekken over hun problemen, maar hebben behoefte aan praktische ondersteuning bij ‘regelzaken’ zoals omgaan met schuldeisers, het aanvragen van een zorgverzekering, of het inschrijven bij een studie. Hulp is effectief als jongeren terecht kunnen bij iemand waarmee ze een vertrouwensband hebben opgebouwd, waarbij ze terecht kunnen als ze vastlopen en die samen met hen bekijkt wat er op dat moment nodig is.
De jeugdzorgmedewerkers die maandag actievoerden in Den Haag ervaren dat er door bezuinigingen steeds minder werktijd beschikbaar is voor het opbouwen van een duurzame band met cliënten, terwijl hierin juist de oplossing ligt voor het verminderen van hardnekkige en complexe problematiek bij jongeren. Er zal op beleidsniveau én op managementniveau bij instellingen meer ruimte moeten worden gecreëerd voor het relationele perspectief op ondersteuning. Het opbouwen van een positieve ondersteuningsrelatie is vaak niet te vatten in specifieke richtlijnen, behandelplannen en afgebakende trajecten. Het is daarom de vraag hoe de juiste randvoorwaarden te scheppen voor oprecht betrokken ondersteuningsrelaties met jongeren in de overgang naar volwassenheid. We hopen van harte dat er naar aanleiding van het SER rapport nu ook op politiek niveau gezocht zal worden naar een antwoord op die vraag.
Co-auteurs:
Anne van der Maas, jongerenadviseur
Frake Schermer, docent social work en onderzoeker lectoraat Jeugd en Samenleving bij hogeschool Inholland
Marte Wiersma, onderzoeker lectoraat Jeugd en Samenleving bij hogeschool Inholland
Roel van Goor, associate lector Jeugd en Samenleving bij hogeschool Inholland
[1] Zie: Van Goor, R. & Wiersma, M. (2019). Jongeren in overgang naar volwassenheid centraal. Een pleidooi voor een relationeel opvoedperspectief op professionele ondersteuning, in T. Kampen (red.) De mens centraal. Geen probleem? (pp. 69-90). Van Gennep/Hogeschool Inholland: Alkmaar/Amsterdam (https://www.inholland.nl/onderzoek/publicaties/de-mens-centraal-geen-probleem)
[2] Zie: Wiersma, M. & Van Goor, R. (2019). Bejegening van jongeren (16-23 jaar) door jeugdprofessionals. KeTJA: Amsterdam. (https://neja.nl/portaalvraag/bejegening-oudere-jeugd-16-23-jr-door-jeugdprofessionals/)
