HvA-onderzoekers: Schuldenaar heeft vaak laag IQ

Van een licht verstandelijke beperking is sprake bij een blijvend laag IQ onder de 85. Ongeveer 3 op de 20 Nederlanders heeft hierdoor moeite met lezen, schrijven en rekenen én heeft een zeer lage sociaal-emotionele ontwikkeling. In een tijd waarin de nadruk ligt op zelfredzaamheid en participatie blijkt dat deze mensen onvoldoende mogelijkheden hebben om mee te komen. De groep is kwetsbaar, wordt vaak overvraagd en loopt, onder andere door de verstandelijke beperking, een groter risico op armoede en schulden.

Omslag in het denken

Hoewel er langzaamaan meer aandacht komt voor dit probleem hebben hulpverleners vaak niet door dat ze te maken hebben met cliënten met een licht verstandelijke beperking. Het lectoraat Armoede Interventies van de HvA heeft daarom een reeks signalen geïdentificeerd die moeten helpen de verstandelijke beperking eerder in beeld te krijgen. Die zijn bedoeld voor deurwaarders, incassomedewerkers, schuldhulpverleners, bewindvoerders en uitvoerders van de Participatiewet. Zij krijgen ook tips voor begeleiding van deze groep mensen. “Er moet een omslag komen in het denken”, zegt Van Dam. “Er wordt nog te vaak aangenomen dat deze mensen niet willen meewerken om hun schulden aan te pakken. Terwijl het vaak een kwestie is van niet kunnen”.

Schade en schande

Bewindvoerder Joris Korse beaamt dit, maar voegt eraan toe dat het zonder diagnostiek moeilijk is om onderscheid te maken tussen ‘niet-willers’ en ‘niet-kunners’. “Ik ben door schade en schande wijzer geworden. In eerste instantie denk je dat iemand ongemotiveerd is. Je denkt een simpele opdracht te geven en daar moet je dan toch weer achteraan bellen. Pas later komt het besef dat iemand het eigenlijk niet goed kan hanteren maar dat zelf niet wil toegeven.”

Trainen

Zelfoverschatting en geen inzage hebben in de eigen problematiek zijn dan ook enkele signalen die de doelgroep kunnen kenmerken. Binnen het onderzoek zijn de verschillende signalen onder andere door middel van infographics en handreikingen overzichtelijk weergegeven, zodat deze kunnen worden ingezet in de beroepspraktijk. Korse is er blij mee, maar benadrukt dat er meer praktijkgericht onderzoek nodig is om zijn beroepsgroep te trainen in het herkennen en begeleiden van mensen met een licht verstandelijke beperking. Het lectoraat is deels samen met de beroepsgroep bezig met vervolgonderzoek, waaronder een promotieonderzoek van Rosine van Dam.

Verergeren

Maar dat betekent wel dat de professional zich aan dient te passen aan de leefwereld van cliënten met een licht verstandelijke beperking, in plaats van andersom. “Er moet vanaf het begin anders met ze gecommuniceerd worden.” aldus Van Dam. Dat is vooral belangrijk omdat een verkeerde benadering van de doelgroep de problemen kan verergeren.

Denkvermogen

Wanneer de verstandelijke beperking niet wordt herkend of zelfs genegeerd leidt dat tot stress en spanning. Bekend is dat mensen die stress ervaren al dan niet door financiële problemen tijdelijk verminderd denkvermogen kunnen hebben. Bij mensen met een verstandelijke beperking blijven hierdoor nog minder vaardigheden en capaciteiten beschikbaar om de problemen op te lossen. Bovendien, benadrukken de HvA-onderzoekers leidt dit bij deze groep sneller tot psychische en gedragsproblemen.

Van Dam vermoedt daarnaast dat een groot deel van de problematiek zich nog niet geopenbaard heeft omdat eventuele financiële ondersteuning vaak binnen het sociale netwerk wordt aangeboden. “Als je kijkt naar het percentage van de bevolking met een licht verstandelijke beperking dan staat eigenlijk maar een klein deel onder de bewind. Maar er hoeft maar iets fout te gaan - iemand raakt zijn baan kwijt of ouders vallen weg – en de problemen worden mogelijk zichtbaar.”