In gesprek met Gercoline van Beek

Waarom heeft u ervoor gekozen om te promoveren op dit onderwerp?

Zelf heb ik al van jongs af aan een heel sterk geworteld rechtvaardigheidsgevoel. Toen ik ontdekte dat reclasseringscliënten vaak kampen met allerlei complexe problemen – die ook nog eens met elkaar samenhangen, waarin zij nauwelijks tot geen perspectief lijken te zien en de toegang tot hulp veel barrières kent – raakte dat mijn rechtvaardigheidsgevoel. Ik vroeg me sterk af of er geen manier was om hen op rechtvaardige wijze meer uitzicht te bieden. Op een meer praktisch niveau heb ik altijd al een analytische blik gehad en ben ik altijd gericht geweest op het heen en weer bewegen tussen het grotere geheel en de details en het duiden van zaken. Mede daardoor merkte ik gedurende mijn studietijd al snel dat ik veel affiniteit had met het doen van onderzoek. Na mijn studie deed ik onderzoek binnen het schuldenveld én binnen het justitiële domein. In mijn promotieonderzoek naar schulden onder reclasseringscliënten kwamen deze twee inhoudelijke expertisegebieden samen én kon ik deze combineren met mijn passie voor praktijkgericht onderzoek.

Waar komt uw interesse voor het sociaal domein vandaan?

Zowel persoonlijk als professioneel gezien heb ik een sterke drijfveer om mensen niet ‘in hokjes te stoppen’, maar ze echt in hun totaliteit te zien. Kijken naar de beweegredenen achter gedrag en daarbij te focussen op de krachten van mensen, in plaats van hun tekortkomingen of negatieve gedragingen. Daarbij vind ik het belangrijk écht naar mensen te luisteren; zonder invulling of advies. Als ik voor één iemand daarin het verschil kan maken door voor diegene de wereld een stukje mooier te maken, en diegene te mogen laten zien wat hij of zij echt waard is, is die missie wat mij betreft geslaagd. “It makes a difference to this one”, zo luidt het beroemde citaat uit The Star Thrower van de Amerikaanse schrijver Loren Eiseley.

Ik ben ervan overtuigd dat dat verschil maken op heel klein niveau bij onszelf begint en dat we nergens op hoeven wachten om daarmee te beginnen. Juist in deze geïndividualiseerde samenleving, waarin de eenzaamheid groter is dan ooit, is het wat mij betreft des te belangrijker dat we daarin niet mee gaan, maar oog blijven hebben voor de ander vanuit oprechte bewogenheid en genegenheid. Daarbij staat voor mij altijd centraal: ‘Nothing great in the world has even been accomplished without passion’. Als er één vakgebied waarin dit op een professionele wijze gestalte krijgt en het gaat om het ondersteunen van hen die het nodig hebben, is dat bij uitstek het sociaal domein.

Wat zijn volgens u de grootste uitdagingen in de sector?

In een tijd waarin er veel maatschappelijke uitdagingen zijn, de werkdruk en personeelstekorten in de sector gigantisch zijn, de problemen inhoudelijk gezien groter en groter lijken te worden, en er vaak ook nog eens juist moet worden bezuinigd en gereorganiseerd, lukt het vaak niet om maatwerk en flexibiliteit te bieden en volledig aan te sluiten bij wat de doelgroep nodig heeft. Het risico op versnippering van hulp is dan groot. Dit is volledig begrijpelijk, maar doet afbreuk aan de kwaliteit van zorg en de gedrevenheid van professionals. De grootste uitdaging in de sector is mijns inziens dan ook weer te zoeken naar rust in het werk, focus op de inhoud en kwaliteit van zorg, en met een integrale blik kijken naar de mens als geheel, met al z’n krachten én ‘problemen’, en op die wijze echt weer mensgericht te kunnen werken en te zoeken naar wat elk individu nodig heeft. Ik ben er daarbij van overtuigd dat de investering die dit líjkt te vragen zich driedubbel zal uitbetalen, omdat het terugval in problematiek en daarmee stijging van zorgkosten voorkomt.

Waar ziet u goede voorbeelden om te volgen binnen het sociaal domein?

Ik zie enorm veel mooie voorbeelden in het sociaal domein! Ik zie onder meer sociaal professionals met lef, die ondanks de enorme druk die op hen ligt in dit werkveld dat veel vraagt, zich niet in de eerste plaats laten leiden door productie en verantwoording, maar durven blijven zoeken naar mogelijkheden en buiten de kaders durven denken. Ik zie professionals die de samenwerking blijven opzoeken, ook als zij daarvoor nauwelijks tijd en ruimte hebben omdat ze die eigenlijk al te weinig hebben voor hun ‘eigen’ werk. Ik zie professionals die durven te erkennen waar ze goed en minder goed in zijn en waar het nog aan schort in hun werk, en die bereid zijn om te zoeken naar hoe het beter of anders kan en dit ook daadwerkelijk durven uitproberen. En als het dan nog niet werkt durven te verbeteren, omdat ze het allerbeste zoeken voor de doelgroep. Daarom bij dezen een expliciete uiting van respect, want mensenwerk, dat is een vak apart!

Als u niet in dit domein werkzaam was, wat was u dan gaan doen? Welk beroep zou u dan hebben gekozen?

Ik zou niet hebben gesolliciteerd op een vacature voor mijn huidige baan als die er destijds zou zijn geweest en ervaar dus echt dat het zo heeft moeten zijn dat ik hierin terecht ben gekomen. Het is een droombaan die heel veel kansen en mogelijkheden biedt. Het is een unieke positie vanuit te mogen bijdragen aan verbetering van de hulp voor hen die het nodig hebben en de professionals die hen begeleiden. Als ik toch een andere baan zou hebben, zou dat wellicht een combinatie zijn van een uitvoerende functie gericht op begeleiden van mensen om zichzelf en hun kracht (weer) te (her)vinden, en een coördinerende functie gericht op het faciliteren van professionals bij het uitvoeren van hun werk en het inhoudelijk onderzoeken en versterken van de kwaliteit van zorg.   

Wie of wat inspireert u en waarom?

Wie mij enorm inspireren zijn mensen die dwars tegen alles in het verschil durven te maken en durven te staan voor hetgeen wat hun hart heeft, ook als alles op het tegendeel lijkt te wijzen; mensen die hun doel voor ogen houden en erin blijven geloven, ook als niemand hen gelooft. Zelf ben ik iemand voor wie opgeven geen optie is en die is gewend altijd door te gaan en niet bij de pakken te gaan neerzetten, maar die daarin zichzelf nog wel eens kan vergeten. Daarin vind ik het inspirerend wanneer mensen de balans kunnen vinden in het verschil maken én daarin tegelijkertijd mild naar zichzelf zijn.  

Welk boek raadt u iedereen aan en waarom?

Als het een documentaire mag zijn in plaats van een boek: Lost Boys, 5 jaar later van regisseur Margit Balogh. Deze 2Doc-documentaire is een krachtige illustratie van het onderwerp waarnaar ik onderzoek heb gedaan – schulden onder delinquenten – en een aanrader voor wie een beeld wil krijgen bij de problematiek. (1) Het eerste deel (Lost Boys) volgt een Rotterdamse jeugdbende. Vijf jaar later wordt één van de inmiddels ex-bendeleden, Demo, die de vicieuze cirkel van de criminaliteit wist te doorbreken, opnieuw gevolgd. Hij heeft dan inmiddels werk en is daarin succesvol. Schulden uit het verleden, ouder dan tien jaar, blijven hem echter achtervolgen. Zijn schuld neemt toe met meer dan 20.000 euro. Hij krijgt aanmaning na aanmaning. Er wordt onder meer loonbeslag gelegd, waardoor hij andere betalingsregelingen niet meer kan betalen. Organisaties redeneren langs elkaar, gebaseerd op verkeerde informatie.

Door de schulden kan Demo zich steeds moeilijk focussen op zijn carrière en is de verleiding van de criminaliteit erg groot. Demo zegt ook letterlijk dat het zo frustrerend is dat wanneer hij terug de criminaliteit in zou gaan, financieel en mentaal waarschijnlijk rustiger zou zijn dan nu hij dat niet doet. Het besluit om een positieve draai aan je leven te geven en het criminele pad achter je te laten kost meer moeite en geeft meer stress dan wanneer je dat niet doet. Hij moet elke dag vechten tegen de drang om weer terug te vallen. Demo brengt het zelf op aangrijpende wijze onder woorden:

‘Moet ik dan niet eten? Of moet ik dan niet m’n rekeningen betalen? M’n huis kwijtraken? De enige oplossing op dit moment is het niet regulier doen. Ik wil gewoon met rust gelaten worden, ik heb altijd hoofdpijn, word er moe van. Iedereen gaat aan het eind van de dag naar huis en ik heb er de hele dag stress van. En dan gáán mensen me helpen, heb er zolang aan gewerkt en dan dit. Ik heb geen vertrouwen meer. Ik snap het niet, ik houd me aan alle regels, ik probeer iets van m’n leven te maken. Kijk hoe succesvol ik ben, ik ben een voorbeeld voor veel mensen. Het besluit dat ik jaren geleden voor het laatst in aanraking ben geweest met justitie, en nog steeds word ik erdoor achtervolgd. Wat moet ik nu nog doen? Moet ik dan weer een bank gaan beroven ofzo?’

Met deze parafrase eindigt de documentaire. Het is heel indringend en typerend voor de problematiek en is een gevoel dat ook vaak werd verwoord door cliënten die ik sprak in mijn onderzoek. Dat komt wel binnen en roept heel sterk de vraag op: is er werkelijk geen andere mogelijkheid om iemand op een rechtvaardige wijze weer perspectief te bieden?

Welke eigenschap bewondert u in anderen?

Ik bewonder het in mensen als ze de moed hebben om nieuwe stappen te zetten en hun droom te leven, ook al weten ze niet (volledig) wat ze zullen aantreffen en hoe het zal uitpakken als ze het oude loslaten. Daarin buiten de comfortzone treden en de ‘gok’ wagen is iets wat ik een heel mooi proces vind. Ik ben er ook van overtuigd dat we mensen met die insteek in onze samenleving nodig hebben om de wereld een stukje mooier te maken voor de mensen om ons heen. Immers: ‘Outside your comfort zone is where the magic happens’.

1. Bron: https://www.2doc.nl/documentaires/2019/03/lost-boys-5-jaar-later.html