De onderwijsinspectie meldt een toenamen van incidenten op school. Waar in de eerste vier maanden van 2023 280 meldingen binnenkwamen, steeg dat aantal dit jaar naar 370. Op het NPO journaal werd dat breed uitgemeten en een onderwijsinspecteur en schooldirecteur geïnterviewd over hoe erg het was. Iedereen riep om ‘maatregelen en straffen’. Het is een discussie die al heel lang wordt gevoerd, of maatregelen en straffen helpen om gedrag van kinderen en jongeren te ‘beteugelen’, zoals leerkrachten dat noemen. Maar waar gaat dit nu eigenlijk over? En helpen de voorgestelde veiligheidsmaatregelen, of zorgen ze juist voor meer onveiligheid op school?
Incidenten op school zijn nieuws, want zoals 2 meisjes zeiden in de NOS rapportage, school hoort in de eerste plaats een veilige plek te zijn voor leerlingen.
Overigens, net zoals thuis en op straat. Wat opmerkelijk aan het verhaal was, is dat de meest uiteenlopende gedragingen – van drugs dealen, diefstal, verbaal geweld tot prostitutie en vechtpartijtjes – onder de ‘stijging van incidenten’ vielen. Dat is wel een bijzonder bonte verzameling van onvergelijkbare incidenten, met ook heel verschillende oorzaken. Afzonderlijke analyses over tijd zijn nodig om te beoordelen waar het nu precies over gaat. Betreft het daadwerkelijk een stijging van incidenten of gaat het om toevallige fluctuaties in meldingen, waarop bijvoorbeeld veranderingen in metingen van invloed zijn, de bereidheid om incidenten te melden en onze toegenomen gevoeligheid voor geweld en intimidatie (Pinker, 2012) (2).
Maarten Keulemans schreef afgelopen zaterdag (8 juni (3)) in de Volkskrant over de cijfers die hij naar aanleiding hiervan had opgevraagd bij de Inspectie, met de constatering dat de cijfers vooral op en neer gaan en er geen grond is voor een alarmerende toename. De school is een afspiegeling van de maatschappij en het is naïef om te denken dat de maatschappij, met de aanwezigheid van drugs op straat en geweld op sociale media, de scholen niet zouden beïnvloeden. Maar cijfers over jeugdcriminaliteit dalen al jaren (4). Waarom zou het op school dan stijgen? Daar kwam geen verklaring voor van de inspectie. Maar wat kunnen we scholen in het licht hiervan dan adviseren?
In de maatschappij denken veel mensen dat straffen werkt, zo ook op scholen. Er leven op scholen onder leerkrachten en directies veel aannames over maatregelen en straffen op school die niet stroken met het wetenschappelijk bewijs daarvoor. We noemen dat lineair (of ook wel ‘snel’) denken: een schijnbare en gemakkelijke oplossing voor complexe maatschappelijke problemen. Een populaire aanname en tevens denkfout (naast dat straffen werkt) is dat je aan het begin van het schooljaar streng moet beginnen en dan de teugels kan laten vieren. Dat blijkt averechts te werken.
In een leesbare review (5) uit 2022 van Sarah Bishop en collega’s concluderen deze onderzoekers uit de VS dat maatregelen en straffen vaak het tegenovergestelde bereiken. Dat geldt evenzo voor fysieke maatregelen die in de NOS rapportage terugkwamen zoals poortjes, controle en camera’s. Het werkt niet. Een voorbeeld uit onderzoek: poortjes en camera’s verhogen het gevoel van onveiligheid bij leerlingen. Bange leerlingen die gepest worden nemen dan mogelijk een wapen mee om zich te kunnen verdedigen. Prostitutie op school? Een moeder vond het volgende appje op de telefoon van haar dochter: ‘ben ff iemand aan het pijpe’. Dat liep niet goed af. Meisjes die zich prostitueren op school hebben vaak een verleden van kindermishandeling en misbruik met ernstige trauma’s die ze weer verdoven met middelengebruik. Die hebben hulp nodig. Geen straf. (6)
In tegenstelling tot die ‘lineaire oplossingen’ is veiligheid op school vooral een kwestie van sociale veiligheid. Dat bereik je door een goed klimaat in de klas, zo wijst Nederlands onderzoek uit (7). Veiligheid op school kan je goed meten en bij problemen ga je het gesprek aan om de oorzaken te achterhalen en daar wat aan te doen. Dat is geen ingewikkelde algebra.
Serieuze incidenten op school berusten vaak op leerlingen die veel hebben meegemaakt, maar ook vaak gebruikt worden door criminelen. Angst en trauma bepalen hun wereldbeeld. Op 20 juni as. zal tijdens het Kennisfestival van het Gespecialiseerd Onderwijs (GO Raad) (8) het boek ‘Omgaan met trauma in de klas’ worden gepresenteerd, speciaal geschreven voor leerkrachten en met de nieuwste (wetenschappelijke) inzichten over incidenten op school.
Morele paniek, verontwaardiging en gebrek aan wetenschappelijke kennis zijn niet helpend in de aanpak van incidenten op school, zoveel laat het onderzoek zien. Een minder lineaire en meer pedagogische aanpak wel. Gelukkig is er veel praktijkgerichte en wetenschappelijke kennis over wat wel werkt. Luisteren naar kinderen en jongeren met aandacht en zorg werkt nog steeds het beste, zoals de schrijver Chris van Abcoude lang geleden al in zijn boek ‘Kruimeltje’ schreef.
Toen ik (Pvdh) jong was in 1960 werden de kinderen ‘van de kleine huisjes’ op de basisschool na het weekeinde eerst in bad gestopt, kregen schone kleren en ontbijt voordat de les begon. Daarom is de voorgenomen afschaffing van het schoolontbijt een slecht idee (tip voor het nieuwe kabinet!). En vervolgens iets doen aan veiligheid, armoede en schulden voor kinderen die het in onze samenleving niet hebben getroffen. Daar is veel wetenschappelijk bewijs voor, zo bleek uit een recente publicatie van onderzoekers Geert-Jan Stams en Peer van der Helm, met de titel: it takes a safe village to raise a child (9). Net als bij Kruimeltje kan een beetje veiligheid, aandacht en zorg het verschil maken, ook op school.
https://www.nporadio1.nl/fragmenten/nos-radio-1-journaal/9c3267bf-e752-4f0c-abcc-71d8f482e8b3/2024-06-03-veel-meer-meldingen-van-geweld-op-scholen-binnengekomen-bij-onderwijsinspectie
Pinker, S. (2012). The better Angels of our Nature, why violence has declined. NY Pinguin books.
https://www.volkskrant.nl/columns-van-de-dag/het-geweld-op-school-neemt-altijd-toe-als-je-de-berichten-mag-geloven~b7ed9b22/
https://www.nji.nl/cijfers/delinquentie
https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED629271.pdf
Goed onderwijs biedt jongeren kennis én veiligheid
Van der Helm, G.H.P., Klapwijk, G., Roest, J.J., Kuiper, C.H.Z., Scholte, R.H.J. & Stams, G.J.J.M. (2024) Measuring safety perceptions of students with behavioural problems in special education: A validation study of the safe at school questionnaire. British Journal of Special Education, 51, 60–70. Available from: https://doi.org/10.1111/1467-8578.12494
Hét Kennisfestival 2024
Stams GJ, van der Helm P. It takes a safe village to raise a child-a commentary on Dana McCoy et al. (2023). J Child Psychol Psychiatry. 2024 May;65(5):723-725. doi: 10.1111/jcpp.13929. Epub 2023 Dec 16. PMID: 38102894.
