Leerlingen in het speciaal (basis)onderwijs en leerlingen in het praktijkonderwijs hebben vaak extra ondersteuning en zorg nodig om hun schooltijd goed af te kunnen ronden. Ieder op zijn eigen niveau en naar eigen kunnen. De vraag naar extra ondersteuning en zorg neemt de laatste jaren alleen maar toe. In het speciaal (basis)onderwijs en praktijkonderwijs hebben leerlingen een verstandelijke of lichamelijke beperking of zijn er ontwikkelingsproblemen. Vaak is de vraag complex en moet er door scholen intensief worden samengewerkt met zorgpartners. Een voorbeeld hiervan is persoonlijke verzorging in het speciaal onderwijs: voor leerlingen die hulp nodig hebben bij de toiletgang of bij het eten. Of persoonlijke begeleiding, een vorm van begeleiding voor bijvoorbeeld leerlingen met autisme die hulp nodig hebben wanneer er te veel prikkels zijn. Een ander voorbeeld is intensieve begeleiding van leerlingen uit het praktijkonderwijs die problemen thuis en/of in hun vrije tijd meenemen naar school. Problemen of gebrek aan vaardigheden buiten school kunnen leiden tot problemen op school of zelfs tot verzuim of schooluitval.
Ouders, leerlingen en scholen ervaren veel knelpunten bij het regelen van tijdige en juiste hulp. ‘Niet tijdig’ betekent dat leerlingen te lang wachten op hulp. Eerst wachten op de toekenning van de extra ondersteuning en zorg: de extra ondersteuning dient eerst te worden aangevraagd bij de samenwerkingsverbanden Passend Onderwijs. Zorg wordt aangevraagd bij huisartsen of bij wijkteams. Procedures en onvoldoende capaciteit zorgt voor lange doorlooptijden. En dan de wachtlijsten in de zorg zelf. Weken, soms zelfs maanden wachttijd zijn voor leerlingen met een complexe zorgvraag niet goed, dat is duidelijk. Maar ook voor scholen is dit erg lastig, zij voelen zich tot die tijd verantwoordelijk, in ieder geval voor het welzijn van de leerlingen tijdens schooltijd. Bovendien zijn er op één school vaak veel verschillende zorgaanbieders actief. Zelfs in één klas lopen zorgprofessionals in en uit om individuele leerlingen te verzorgen of begeleiden. Dat draagt niet bij aan de rust en structuur in een klas en op school.
Ook doorgronden ouders niet altijd hoe het systeem werkt zodat zij niet de juiste en tijdige hulp voor hun kind kunnen regelen. Heel begrijpelijk.
Veelal verloopt de samenwerking tussen gemeenten en samenwerkingsverbanden op dit onderdeel moeizaam. Want het blijft onduidelijk wanneer hulp tijdens schooltijd de verantwoordelijkheid is van het onderwijs en wanneer de hulp de verantwoordelijkheid van de gemeenten is. Scholen moeten in principe beschikken over deskundigheid om deze leerlingen goed onderwijs en passende ondersteuning te bieden. Met de Wet op Passend Onderwijs voorzien de samenwerkingsverbanden Passend Onderwijs in de hiervoor benodigde extra financiële middelen. Het is de taak van de gemeenten om de Jeugdwet uit te voeren en zij bekostigen dit.
Er is overlap in de wettelijke taken en hierdoor schuiven beide partijen de verantwoordelijkheid op de ander af. Dit maakt samenwerken moeilijk, zeker wanneer het gaat over ‘wie betaalt wat?’. In het ontwerp van de Jeugdwet en de Wet op Passend Onderwijs is te weinig rekening gehouden met complexe zorg op bij complexe doelgroepen tijdens schooltijd (speciaal onderwijs en praktijkonderwijs). Bovendien is ons zorgstelsel complex en zullen de voorgestelde wijzigingen in het regeerakkoord in relatie tot zorg en onderwijs nog even op zich laten wachten.
Ministers Slob en De Jonge stellen in het regeerakkoord dat er betere financiering in onderwijstijd voor complexe casuïstiek moet komen. Ook stellen ze dat er voor scholen vaste zorgpartners gecontracteerd moeten worden en dat zij hun werk kunnen declareren met minder bureaucratie. Zolang er geen andere financieringsvorm is voor complexe zorg in onderwijstijd zullen we zelf oplossingen moeten zoeken in het verbeteren van samenwerking tussen gemeenten en onderwijs. En zoals eerder gezegd, samenwerken is complex. Het kan uitsluitend slagen bij een gezamenlijk gedragen visie op betere hulp voor leerlingen. Bijvoorbeeld door Onderwijs Zorg Arrangementen te ontwikkelen. Dit zijn arrangementen waarbij jeugdhulp en extra ondersteuning in onderwijs integraal samengaan. Samen de verantwoordelijkheid aangaan om tijdige en juiste ondersteuning en zorg te regelen voor leerlingen met een complexe zorgvraag. Door een vaste zorgaanbieder(s) te verbinden aan scholen zijn er vaste gezichten ín de school en is de toegang tot hulp laagdrempelig. Het liefst zonder dat een verwijzing van een huisarts of wijkteam nodig is, maar gewoon via het zorgoverleg op school. En met een zo eenvoudig mogelijk wijze van financiering en facturering.
Een aantal gemeenten in Nederland heeft hiervoor eerste stappen gezet of is er nu mee bezig. Samen aan de lat staan voor betere zorg voor leerlingen met een complexe zorgbehoefte. Dus, onderwijs en gemeenten: denk samen na over deze complexe groep leerlingen en kom tot Onderwijs Zorg Arrangementen en beantwoord samen moeilijke vragen zoals:
Welke hulp is nodig voor welke doelgroep leerlingen?
Welke omvang van hulp is nodig?
Welk deel van deze hulp wordt door het onderwijs geboden en welk deel vanuit jeugdhulp?
Op welke wijze kunnen het onderwijsdeel en het jeugdhulp deel integraal worden samengevoegd?
Hoe wordt deze hulp gefinancierd? (gemeenten, samenwerkingsverbanden, schoolbesturen, scholen)
Wie is verantwoordelijk voor de inzet, beschikbaarheid en kwaliteit van de hulp?
Wie mag leerlingen toegang bieden tot deze hulp en onder welke voorwaarden?
Hoe wordt de administratie ingericht met zo min mogelijk bureaucratie?
Hoe en aan wie wordt verantwoording afgelegd over de inzet, omvang en kwaliteit van de hulp?
Welke juridische vraagstukken liggen er voor op het gebied van aanbesteden, gemeentelijke verordeningen, kwaliteitsregisters en tuchtrecht?
En bedenk, hoe lastig deze vragen ook gezamenlijk zijn te beantwoorden, dat het hier om leerlingen gaat met een complexe zorgvraag waarvan we willen dat ook zij zich optimaal kunnen ontwikkelen en een ononderbroken schoolcarrière volgen.
Auteurs: Lisa Joosse & Karel Piethaan
