Voor iedere jongere is op jezelf gaan wonen een spannende overgang naar volwassenheid. En wanneer jongeren in een instelling wonen lukt deelname aan de samenleving of teruggaan naar huis vaak niet meer. School wordt meestal niet afgemaakt en gebrek aan autonomie in de instelling werkt ook niet mee om de nodige zelfregulatie te ontwikkelen. Ontwikkelingsachterstanden maken dat het voor gemeenten niet makkelijk is om een ‘plek’ te vinden voor deze jongvolwassenen en soms faalt plaatsing keer op keer met een groot risico dat ze gemarginaliseerd raken.
Vaak zijn deze jongeren eenzaam en missen het belangrijke netwerk van vrienden of vriendinnen vanuit het gewone leven want op de verschillende leefgroepen van al die instellingen konden ze niet kiezen met wie om te gaan. En dan worden ze bijvoorbeeld 22 jaar en zitten ze nog steeds uitzichtloos op een leefgroep tussen veel jongere kinderen. In dit stuk probeer ik alternatieven aan te dragen om te voorkomen dat ze de rest van hun leven gemarginaliseerd, verslaafd, depressief en met een Wajong uitkering thuis blijven zitten of te vroeg kinderen krijgen in vormen van begeleid wonen, zorgboerderijen of de maatschappelijke opvang. Op welke wijze kunnen gemeenten en hulpverlening die zelfregulatie stimuleren om weer deel te kunnen nemen aan het gewone leven?
In 2021 deden Finse onderzoekers een grootschalig cohortonderzoek onder 55.273 jongeren die tussen 1998 en 2007 tussen de 10 en 20 jaar oud waren en een ernstige psychiatrische diagnose kregen (met uitzondering van een jongeren met een verstandelijke beperking) en grotendeels lang in instellingen waren behandeld (2). Ze keken daarna naar marginalisatie tussen 2008 en 2015, ook wel ‘Neet’ genoemd (geen school, geen opleiding, geen werk (3). Ze vonden dat een groot deel (50-70%) er niet meer in slaagde om naar school te gaan, een opleiding of werk te vinden.
Ook in een andere systematic review en meta-analyse concludeerden onderzoekers een jaar later dat gecombineerde ernstige psychische problematiek en middelengebruik in de adolescentie een voorspelling was voor latere marginalisatie (4).
In een recente meta-analyse en systematic Review (5) van onze landgenoot Van Ijzendoorn (2020) concluderen de auteurs dat verblijf in instellingen gekoppeld is aan fysieke en psychische achterstanden, maar ook leerachterstanden op het gebied van cognitie en aandacht. Ook sociaal emotionele achterstanden en mentale gezondheid kwamen vaak voor. Ofschoon jongeren die achterstanden in konden lopen nadat ze uit de instelling vertrokken, bleek wel dat hoe langer het verblijf, des te moeizamer herstel was.
Om te voorkomen dat jongeren ‘het gewone leven mislopen’ is het als eerste belangrijk dat instellingen de verblijfsduur zoveel mogelijk beperken. GGZ Yes We Can (6) doet dat bijvoorbeeld door na een maximum van tien weken behandeling die behandeling in de vorm van vervolgzorg verder thuis vorm te geven. Ten tweede is de kwaliteit van het leefklimaat in instellingen heel belangrijk om geen schade te berokkenen aan jongeren en hun autonomie te behouden voor persoonsontwikkeling. Daar schort het nog al eens aan, gezien de recente berichten over Zikos (Jason Bughwandass) en Woodbrokers (7). Hoe minder dwang, hoe beter de motivatie voor behandeling en de ontwikkeling (8). Dwang vermindert namelijk zelfregulatie, zo liet Eva Billen in haar proefschrift zien (9).
Om vervolgens te bepalen wat wel kan is het voor gemeenten die in het kader van de jeugdhulp of WMO oplossingen zoeken voor deze jongeren, belangrijk om niet de ‘eerste de beste plek’ als oplossing te zien. Belangrijk is dat een plek voor de jongere bijdraagt aan herstel van het gewone leven en zelfregulatie en niet een verkapte volgende instelling wordt. Bovendien zijn veel jongeren de behandelingen zat en willen ze graag met rust gelaten worden. Dat kan een gezonde reactie zijn op een behoefte tot zelfregulatie maar ze lopen wel een groot risico op eenzaamheid, psychische problemen en middelengebruik.
Herstel van het gewone leven en zelfregulatie kan alleen als niet alleen naar ‘een plek’ wordt gekeken maar ook naar ‘Neet’ behoeften zoals een opleiding, werk, training en eenzaamheid. Een verklarende analyse (10) en een integraal herstelplan, gericht op zelfregulatie zijn onontbeerlijk. Dat duurt even want jongeren weten vaak ook niet waar ze heen willen en vallen en opstaan hoort bij het gewone leven, maar als gevolg van hun sociaal-emotionele ontwikkeling zijn ze daar wel extra kwetsbaar voor. Die analyse kan veel misplaatsingen voorkomen en frustratie bij hulpverlening en gemeente als die samenwerken en vooral goed naar jongeren luisteren zonder meteen in de oplossingsmodus te schieten of meteen defensief te denken: ‘mag niet bestaat niet’ (11). Gezinshuizen bouwen tegenwoordig steeds meer ‘aanleunwoningen’ naast hun gezinshuis. Gelukkig gaan ook steeds meer gemeenten nadenken en richten hun woningbeleid ook in voor kwetsbare jongeren, zoals ik laatst in Amsterdam zag:
Tot slot is er nog een ‘out of the box’ oplossing in de vorm van een psychosociale hulphond zoals bij Vara Kassa recentelijk te zien was (12). Laten we ons realiseren dat ze een andere vorm van zorg nodig hebben, gericht op de voorkoming van eenzaamheid, een opleiding, werk, training en zelfregulatie, in plaats van gedragsregulatie door de zorg.
1. Vanwege ernstige problematiek, vaak trauma, angst, negatieve emotionaliteit, suicidaliteit en gedragsproblemen maar ook autisme en/of psychose
2. Ringbom, Ida & Suvisaari, Jaana & Kääriälä, Antti & Sourander, Andre & Gissler, Mika & Ristikari, Tiina & Gyllenberg, David. (2021). Psychiatric disorders diagnosed in adolescence and subsequent long-term exclusion from education, employment or training: longitudinal national birth cohort study. The British Journal of Psychiatry. 220. 1-6. 10.1192/bjp.2021.146.
3. In het Engels ‘Neet’: not in education, employment or training
4. Gariépy G, Danna SM, Hawke L, Henderson J, Iyer SN. The mental health of young people who are not in education, employment, or training: a systematic review and meta-analysis. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol. 2022 Jun;57(6):1107-1121. doi: 10.1007/s00127-021-02212-8. Epub 2021 Dec 21. PMID: 34931257; PMCID: PMC8687877.
5. Van Ijzendoorn https://www.thelancet.com/journals/lanpsy/article/PIIS2215-0366(19)30399-2/abstract?s=09
6. https://www.yeswecanclinics.nl/
7. https://sociaalweb.nl/nieuws/dwangmaatregelen-die-nooit-mogen-getuigenissen-van-jongeren-en-medewerkers/
8. Van der Helm, G. H. P., Kuiper, C. H. Z., & Stams, G. J. J. M. (2018). Group climate and treatment motivation in secure residential and forensic youth care from the perspective of self determination theory. Children and Youth Services Review, 93, 339–344. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2018.07.028
9. Billen, E. (2022). Improving the Understanding of Self-Regulation – Perspectives for Forensic Research and Practice. Tilburg University.
10. https://vng.nl/sites/default/files/2021-02/tool_3.2_-_verklarende_analyse.pdf
11. https://publiekewaarden.nl/mag-niet-bestaat-niet-doorbreek-defensieve-routines-help-mensen-beter/
12. https://www.bnnvara.nl/kassa/artikelen/psychosociale-hulphond-helpt-patienten-maar-vergoeding-is-lastig
